Университетская наб., nr 5 [Uniwiersitietskaja nab. nr 5]

Cesarska / Rosyjska Akademia Nauk [Императорская / Российская Академия наук]. Stojący przy linii Mendelejewa klasycystyczny gmach z ośmiokolumnowym jońskim portykiem stanowi siedzibę Akademii Nauk (AN), powołanej na polecenie cara Piotra I (1672–1725) ukazem Senatu Rządzącego z 28 stycznia/8 lutego 1724 r.. Za jej wzór posłużyły analogiczne zachodnioeuropejskie instytucje, jednakże rosyjska akademia od swego zarania służyć miała przede wszystkim państwu oraz budować autorytet władzy, od początku była też w znacznym stopniu uzależniona od polityki tego państwa. Szybko także osiągnęła status jednego z najważniejszych towarzystw naukowych świata. W swej długiej historii akademia wielokrotnie zmieniała nazwę: od roku 1724 funkcjonowała kolejno jako: Akademia Nauk i Sztuk Pięknych, od 1747 r. Cesarska Akademia Nauk i Sztuk w Petersburgu [Императорская Академия наук и художеств в Санкт-Петербурге], od 1803 r. Cesarska Akademia Nauk, od 1836 r. Cesarska Petersburska Akademia Nauk [Императорская Санкт-Петербургская академия наук], od 1917 r. Rosyjska Akademia Nauk, od 1925 r. Akademia Nauk ZSRR [Академия наук СССР] (od 1934 r. z siedzibą w Moskwie), a wreszcie od 21 listopada 1991 r. ponownie jako Rosyjska Akademia Nauk z samodzielnymi oddziałami w byłych republikach radzieckich. W 2006 r. wprowadzono poprawki do jej statutu, a obecnie toczy się batalia o przetrwanie tej reorganizowanej od roku 2013 federalnej instytucji budżetowej. Główny gmach AN został wzniesiony w latach 1783–1789 według projektu znakomitego petersburskiego architekta włoskiego pochodzenia Giacoma Quarenghiego (1744–1817). Bogate zbiory akademii wzbogaciły się w 1832 r. o część wywiezionej z Warszawy po upadku powstania 1831/1832 r. kolekcji Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Członkami rosyjskiej AN było też wielu Polaków. W gronie tym byli m.in.: król Stanisław August Poniatowski (1732–1798), w 1. poł. XIX w.: astronom, matematyk, filozof, krytyk literacki, poeta i geograf Jan Śniadecki (1756–1830) jako członek korespondent, leksykograf, językoznawca, pisarz i bibliotekarz Samuel Bogumił Linde (1771–1847), abp Stanisław Bohusz-Siestrzeńcewicz (1731–1826) oraz podróżnik, historyk i pisarz, autor Rękopisu znalezionego w Saragossie hr. Jan Potocki (1761–1815). W 2. poł. XIX w. był to absolwent Uniwersytetu Petersburskiego astronom Marian Kowalski (1821–1884) – od roku 1862 członek korespondent. Do tego zaszczytnego grona należeli też slawista, historyk literatury i kultury polskiej Aleksander Brückner (1856–1939) oraz dwukrotna laureatka Nagrody Nobla fizyk i chemik Maria Skłodowska-Curie (1867–1934). Polskim członkiem AN był również pisarz Henryk Sienkiewicz (1846–1916), od 1896 r. jej członek korespondent, a od roku 1914 honorowy akademik w Grupie Literatury Pięknej przy Wydziale Języka i Literatury Rosyjskiej. W archiwum AN zachowały się cztery jego listy, w tym jeden z roku 1914 po łacinie z podziękowaniem za wybór. Od 1897 r. członkiem AN był także wybitny teoretyk językoznawstwa, lingwista i publicysta wykładowca Uniwersytetu Petersburskiego w latach 1900–1918 prof. Jan Niecisław Baudouin de Courtenay (1845–1929). Dopiero w 1917 r. zaszczytny tytuł akademika otrzymał też związany przez 30 lat z Uniwersytetem Petersburskim wybitny filolog klasyczny i popularyzator antyku, autor ponad 900 prac prof. Tadeusz Zieliński (1859–1944). Po rewolucji 1917 r. członkiem już AN ZSRR, najpierw korespondentem (1927), a potem honorowym akademikiem (1931), był także lingwista i etnograf, wybitny jakutolog Edward Piekarski (1858–1934). W 2. poł. XX w. do grona członków AN trafili też filozof, logik i etyk Tadeusz Kotarbiński (1886–1981) oraz matematycy Kazimierz Kuratowski (1896–1980) i Czesław Olech (1931–2015).