Wasilewski Jan / Василевский Ян Александрович (1885–1948), h. Ostoja, duchowny rzymskokatolicki, pedagog, pisarz, teolog, rektor i wykładowca Seminarium Duchownego w Pińsku, wikariusz generalny diecezji pińskiej w składzie Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR), działacz społeczny. W Petersburgu/Piotrogrodzie mieszkał w latach 1909–1922 (z przerwami).

Urodził się 15/27 czerwca 1885 r. w Mudryłowie [Мудрилово] w pow. dwińskim gub. witebskiej w rodzinie ziemiańskiej Aleksandra Wasilewskiego oraz Franciszki z domu Stankiewicz jako najstarsze dziecko z ośmiorga rodzeństwa. Miał sześciu braci – Józefa (ur. 1887), Władysława (ur. 1889), Antoniego (ur. 1892; rozstrzelany w więzieniu nr 1 w Krasnojarsku), Michała (ur. 1895), Ignacego (ur. 1901), Stanisława (ur. 1910) oraz siostrę Annę (ur. 1897). Początkowe nauki pobierał w domu, a następnie kontynuował edukację w szkole w Rosicy oraz w gimnazjum w Wilnie. Wstąpił w 1901 r. do petersburskiego Rzymskokatolickiego Seminarium Duchownego (RzSD), wybierając na swego ojca duchownego ówczesnego profesora RzSD Zygmunta Łozińskiego (1870–1932). W 1906 r. ukończył seminarium z wyróżnieniem i nie mając pełnej liczby lat do uzyskania święceń, rozpoczął studia w Rzymskokatolickiej Akademii Duchownej (RzAD). 12/25 marca 1909 r. w kaplicy Akademii święceń kapłańskich udzielił mu biskup sufragan mohylewski Jan Cieplak (1857–1926). W tymże roku w czerwcu uzyskał stopień kandydata teologii. Studia wyższe zakończył wraz ze zdobyciem tytułu w RzAD, gdyż we własnoręcznie pisanym życiorysie nie wspomina pobytu w mieście Leuven (Belgia), które często wymieniają jego biografowie. Prawdopodobnie wyjeżdżał za granicę w celu pogłębienia wiedzy, ale na krótko.

Pracę duszpasterską rozpoczął Wasilewski w Mohylewie jako wikariusz parafii św. Kazimierza, 20 czerwca 1909 r. został tymczasowo skierowany do Dźwińska (od 1893 r. oficjalna nazwa Dyneburga, obecnie łot. Daugavpils) do parafii Niepokalanego Poczęcia NMP. W miesiącach od sierpnia do września tego roku towarzyszył jako kapelan biskupowi sufraganowi mohylewskiemu Stefanowi Denisewiczowi (1836–1913) w wizytacji kanonicznej parafii w gub. mohylewskiej. Przebieg tej wizytacji zrelacjonował w „Wiadomościach Archidiecezjalnych” (1910, nr 11, s. 24–27). Wkrótce wyjechał do Petersburga. Od października 1909 r. do sierpnia 1910 r. był tam wykładowcą i prefektem RzSD. Latem tego roku towarzyszył bp. J. Cieplakowi podczas wizytacji kanonicznej diecezji mińskiej. Od sierpnia 1910 r. do czerwca 1912 r. był dyrektorem i katechetą w progimnazjum im. bp. Siestrzeńcewicza przy kościele św. Stanisława, a od czerwca 1912 r. do zamknięcia szkoły w 1918 r. – prefektem i nauczycielem łaciny w gimnazjum męskim przy kościele św. Katarzyny. Będąc jednocześnie wychowawcą, a przez krótki okres inspektorem i zastępcą dyrektora Stefana Cybulskiego (1858–1937), zajmował się organizacją wypoczynku dla dzieci, organizował wycieczki, w czasie I wojny światowej był zaś odpowiedzialny za kolonie letnie.

Pracował także w stołecznych archiwach, gromadząc materiały odnoszące się do dziejów archidiecezji mohylewskiej. Jak sam wspomina: „zebrałem w tamecznych archiwach sporo wiadomości, dotyczących życia arcybiskupów i administratorów archidiecezji mohylewskiej. Przewrót bolszewicki przeszkodził mi pracować dalej na tej placówce” (J. Wasilewski, Arcybiskupi i administratorowie, s. 3). Materiał ów opracował w 1930 r. w Pińsku, wydając drukiem książkę pt. Arcybiskupi i administratorowi archidiecezji mohylewskiej.

W okresie od 1917 r. do marca 1922 r. pracował jako wikary przy kościele św. Katarzyny. Po rewolucji październikowej 1917 r. niejednokrotnie publicznie potępiał terror bolszewicki. W okresie wojny polsko-bolszewickiej (1919–1920), po zajęciu przez wojska polskie Wilna został aresztowany w nocy z 30 kwietnia na 1 maja 1919 r. w Piotrogrodzie jako zakładnik. Przebywał najpierw w areszcie Piotrogrodzkiej Wszechrosyjskiej Komisji Nadzwyczajnej do Walki z Kontrrewolucją, Spekulacją i Nadużyciami Władzy [Всероссийская чрезвычайная комиссия по борьбе с контрреволюцией, спекуляцией и преступлениям по должности] (CzeKa) przy ul. Gorochowej [Гороховая ул.] 2, a następnie w areszcie prewencyjnym przy ul. Szpalernoj [Шпалерная ул.] 25 w celi nr 218, m.in. razem z arcybiskupem mohylewskim Edwardem von Roppem (1851–1939), 22 lipca został jednak zwolniony i wrócił do parafii. W 1920 r. założył w Piotrogrodzie III Zakon św. Franciszka dla osób świeckich, którym opiekował się do 1922 r. Ponownie utworzył w tymże roku Bractwo Najświętszego Sakramentu, do którego zapisało się 700 miejscowych katolików różnych narodowości. Jak sam wspomina: „Pod przewodnictwem śp. Prałata K[onstantego] Budkiewicza [1867–1923] regularnie co tydzień odbywaliśmy naradę. Kolejno chodziliśmy na antyreligijne odczyty, referowaliśmy je potem przed sobą, a w niedziele i święta dawaliśmy im należytą odprawę z ambon. Oprócz tego przy kościołach prowadziliśmy staranną katechizację dzieci, młodzieży i starszych. Przy kościele św. Katarzyny otworzyliśmy kursy teologiczne dla inteligencji obojga płci oraz rosyjskie naukowe odczyty dla wszystkich z udziałem osób świeckich. Po każdym takim odczycie była dysputa publiczna” (J. Wasilewski, W szponach Antychrysta, s. 44).

W marcu 1920 r. abp. J. Cieplak wysłał Wasilewskiego na okres wielkanocny do wiernych w parafii Archangielska, gdzie przebywał od 2 do 13 kwietnia. W tym czasie był poszukiwany przez CzeKa, dlatego też ukrywał się przez kilka miesięcy, a w jego mieszkaniu kilkakrotnie przeprowadzano rewizje. Zimą 1921 r. brał udział w Piotrogrodzie w publicznych debatach w budynku byłej Dumy Miejskiej na rogu prosp. Newskiego [Невский пр.] 33 i ul. Dumskiej [Думская ул.] 1 na temat istnienia Boga. W kwietniu 1921 r., po zamknięciu polskich gimnazjów, współtworzył Stowarzyszenie Rodziców i Wychowańców Katolickich. Działał w nim jako wiceprezes, napisał też ustawę stowarzyszenia, a zawiadamiając władze radzieckie o jego istnieniu, zwracał się o pozwolenie na otwarcie prywatnego polskiego gimnazjum. Otrzymał jednak odmowę. Redagował także miesięcznik „Kronika Archidiecezji Mohylowskiej i Diecezji Mińskiej”. Pod koniec 1921 r. ponownie ukrywał się przed aresztowaniem. W miarę możliwości opiekował się bezdomnymi dziećmi, jedno z nich (Oleg) udało mu się wysłać do swoich rodziców do Wilanowa koło Dagdy niedaleko Krasławia w gub. witebskiej. Przez krótki okres wykładał również filozofię w podziemnym seminarium duchownym, od 1918 r. prowadził katechizację w domach prywatnych i przy kościele św. Katarzyny, a w okresie ukrywania się ks. dziekana K. Budkiewicza zastępował go w jego funkcji.

W marcu 1922 r. z polecenia abp. J. Cieplaka Wasilewski przyjechał do Mińska w celu pomocy proboszczowi katedry w okresie przedwielkanocnym. W tym czasie rozpoczęła się konfiskata kościelnej własności w Mińsku, po odmowie jej wydania został aresztowany. Oskarżono go o: stawianie oporu przy odbieraniu rzeczy kościelnych, wprowadzenie parafian w błąd, że niektóre kosztowności nie podlegają wycofaniu, agitację wśród wiernych oraz stawianie oporu przy odbiorze kosztowności z kościołów (IPSM: A.12 P 4/4, k. 156). 1 czerwca 1922 r. został skazany przez Trybunał Rewolucyjny Mińska na 3 lata więzienia i wysłany do Moskwy. Karę odbywał w więzieniu Butyrskim [Бутырская тюрьма]. Podupadł na zdrowiu, ze względu na opuchliznę nóg nie mógł się poruszać. Po roku został zwolniony na prośbę biskupa ryskiego Józefa Rancana (właśc. Jāzeps Rancans, 1886–1969) i władz łotewskich na drodze wymiany więźniów, po nieudanej próbie podjętej przez rząd polski. 19 września 1923 r. wyjechał z Moskwy, a 22 tego miesiąca przybył do Rygi. Według świadectw ówczesnych wspominał później, że groziło mu rozstrzelanie, ale wyrok śmierci został wykonany na jego imienniku (ADDroh.: J. Wasilewska, Wspomnienia o Księdzu Janie Wasilewskim, k. 4–5).

Przebywał krótko w Rydze, a następnie przez kilka miesięcy pracował w parafii św. Michała Archanioła w Ałszwandzie (łot. Alšvanga) koło Lipawy (łot. Liepāja). W tym też czasie w 1924 r. ukazały się w Krakowie jego wspomnienia pt. W szponach Antychrysta. Wspomnienia księdza z Rosji sowieckiej (wznowione w Lublinie w 2001 r.). Ocenione jako pierwsze w okresie międzywojennym źródło, przedstawiające informacje na temat aresztowań duchowieństwa, grupowych procesów oraz pobytu duchownych w więzieniach. Wasilewski przygotował też do druku w 1926 r. swoje wspomnienia w jęz. łotewskim (Antikrista nogūs. Baznickunga J. Vasilevska atmiņas par dzeivi socijalistu valstī, Rezeknē 1926). Od kwietnia 1924 r. dо 1926 r. pełnił obowiązki wikariusza i katechety oraz nauczyciela łaciny i inspektora w miejscowym gimnazjum męskim w Agłonie (łot. Aglona). Był też jednym z inicjatorów budowy nowego gmachu gimnazjum. Wszedł w skład zarządu Towarzystwa Katolickiej Oświaty na Łotwie. Współpracował z pierwszą łotewską gazetą „Łatgolas Vōrds” [Słowo Łatgalii], gdzie drukował wspomnienia, artykuły i wiersze. Z jego inicjatywy została też odbudowana kaplica na cmentarzu w Dagdzie (pow. dyneburski gub. witebskiej).

22 lipca 1926 r. na zaproszenie bp. pińskiego Z. Łozińskiego Wasilewski przyjechał do Polski. Został mianowany wizytatorem diecezjalnym nauczania religii w szkołach, a następnie pierwszym rektorem Seminarium Duchownego (1926–1933) w Pińsku, gdzie także wykładał teologię moralną oraz okresowo liturgikę i homiletykę. Jeden z jego wychowanków wspominał: „miał powierzchowność ujmującą. Biła od niego jakaś powaga, połączona z serdecznością […] z całą pewnością przez samo codzienne obcowanie i udzielane z wielką delikatnością wskazówki kształtował nasze postawy” (Wł. Hładowski, Wspomnienia, Drohiczyn 2000, s. 49–50). W 1928 r. otrzymał godność kanonika katedralnego kapituły pińskiej. Pełnił w diecezji różne funkcje, był egzaminatorem synodalnym, od września 1927 r. przewodniczącym Komisji Liturgicznej, asystentem kościelnym w Diecezjalnym Instytucie Akcji Katolickiej oraz opiekunem innych diecezjalnych instytucji. Został sekretarzem zwołanego w 1927 r. pierwszego synodu diecezji pińskiej, przewodniczył również komisji ascetyczno-liturgicznej. Prowadził też rekolekcje, w tym wielkopostne dla najmłodszych, jako że „odznaczał się niezrównanym darem przemawiania dla dzieci” (ADDroh.: J. Wasilewska, Wspomnienia…, k. 5). Był spowiednikiem bp. Z. Łozińskiego, towarzyszył mu też w czasie wizytacji diecezji. Łoziński wysunął jego kandydaturę na biskupa sufragana pińskiego. On sam mówił jednak: „zawsze gorąco prosiłem Pana Boga, aby mnie ten zaszczyt ominął” (J. Wasilewska, Wspomnienia…, k. 8).

Od 13 sierpnia 1933 r. do lipca 1937 r. był Wasilewski dyrektorem męskiego gimnazjum biskupiego w Drohiczynie nad Bugiem oraz rektorem tamtejszego Niższego Seminarium Duchownego im. św. Stanisława Kostki. W 1936 r. był bliski śmierci na skutek tyfusu brzusznego, wówczas też klerycy odprawiali nowennę do bp. Z. Łozińskiego o jego uzdrowienie. W maju 1937 r. został mianowany proboszczem parafii katedralnej w Pińsku, a od października do 1939 r. ponownie pełnił obowiązki profesora Seminarium Duchownego w Pińsku, wykładał tam historię filozofii, teologię moralną i pastoralną oraz czasowo homiletykę i katechetykę. Podobnie jak w innych miejscach swej pracy wspierał potrzebujące rodziny w wychowaniu dzieci, pomagając w ich kształceniu.

W latach 1939–1945 był powtórnie proboszczem katedry w Pińsku. W czasie II drugiej wojny światowej pomagał Żydom w miejscowym getto, ukrywał dzieci, wspierał rodziny wywiezione na Syberię i bezdomnych. „Wspomagał walczącą młodzież w partyzantce. […] uczestniczył w pomocy kształcenia młodych ludzi” (List Marii Kasprzak, w: J. Radzina, Ks. Jan Wasilewski, s. 105). W tych trudnych latach pracował również nad monografią o bp. Z. Łozińskim (mps w Archiwum Diecezjalnym w Drohiczynie). Po zajęciu miasta przez wojska radzieckie w 1944 r. pozostał jako wikariusz generalny tej części diecezji pińskiej, która weszła w skład ZSRR. „Represje rosły. Spodziewał się, że długo nie pobędzie w Pińsku, a i pozostali księża na tych terenach też się nie utrzymają. Zaczął więc organizować ludzi świeckich. Powstają komitety kościelne, których celem było przede wszystkim utrzymanie kościołów” (J. Radzina, Ks. Jan Wasilewski, s. 87). Nękany przez Ludowy Komisariat Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR (NKGB) [Народный комиссариат государственной безопасности], wielokrotnie wzywany na przesłuchania, także do Mińska, konsekwentnie odmawiał wyjazdu do Polski, powtarzając, że pasterz „musi pozostać ze swoimi owcami. Jestem proboszczem” (cyt. za: E. Beszta-Borowski, Duchowieństwo pińskie, s. 175b). Aresztowany 22 sierpnia 1945 r. w Pińsku przez Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych (NKWD) wraz z biskupem pomocniczym pińskim Karolem Niemirą (1881–1965) i innymi kapłanami, przewieziony został do Mińska. Przebywał dwa lata w tamtejszym więzieniu mimo licznych próśb i starań parafian o zwolnienie. W marcu 1947 r. został skazany na 10 lat zesłania i wysłany do wsi Kazaczinskoje [Казачинское] nad rzeką Jenisiej w kraju Krasnojarskim.

Na zesłaniu żył w skrajnej nędzy, początkowo w ziemiance, żywiąc się głównie roślinnością zbieraną na łąkach i w lasach. Po otrzymaniu informacji o księdzu-zesłańcu, przyjechała do niego z żywnością na Wigilię katoliczka z Moskwy Małgorzata Szarowa. W dowód wdzięczności Wasilewski napisał jej po łacinie „Przepisy życia pobożnego w świecie” (prawdopodobnie skrócona wersja Filotei – Wprowadzenia do życia pobożnego z 1608 r. autorstwa św. Franciszka Salezego [1567–1622]). Ona też zrelacjonowała później okoliczności jego śmierci i pochówku. Warunki życia Wasilewskiego polepszyły się, gdy zaczął otrzymywać paczki żywnościowe i przekazy pieniężne od rodziny i kapłanów. Mógł wówczas wynająć pokój. Docierały doń także wieści o próbach jego repatriacji do kraju podejmowanych przez Ambasadę RP w Moskwie. Codziennie odprawiał pod lasem mszę św. na kamieniu, który służył mu jako ołtarz. Prowadził katechezę, uczył dzieci. „Z myślą o działalności misyjnej, podjął pracę nad katechizmem rzymskokatolickim w jęz. rosyjskim. Napisał też książkę „O roślinności w Krasnojarskim Kraju, nad Jenisejem […]”. Przygotował do druku książkę: „Prawdy życia”. (J. Radzina, Ks. Jan Wasilewski, s. 94). Rękopisy te prawdopodobnie zaginęły. Ostatni znany list Wasilewskiego pochodzi z 28 stycznia 1948 r. (IPSM: kol. 29/5). Zmarł prawdopodobnie od ropnia mózgu (według oficjalnego aktu zgonu z 1989 r. – gruźlicy płuc) w nocy z 9 na 10 marca 1948 r. Pochowany został na miejscowym cmentarzu.

Wasilewski został zrehabilitowany pośmiertnie 20 września 1989 r. Starania o odnalezienie jego mogiły rozpoczął pod koniec lat 80. XX w. jego wychowanek ks. Michał Badowski (1916–2003). W 1989 r. Radziecki Czerwony Krzyż potwierdził śmierć Wasilewskiego. Ksiądz Badowski wraz z ks. Tadeuszem Szerszeniem (ur. 1943) oraz bratanicą zmarłego Ireną Livčāne z domu Wasilewską pojechali do Kazaczinskoje w poszukiwaniu miejsca pochówku. Mogiłę odnalazła ostatecznie Nellija Livčāne, córka Ireny, w następnym roku. Ciało ekshumowano i 6 października 1990 r. szczątki zostały przeniesione do Drohiczyna i pochowane w krypcie katedry. Powstały tablice upamiętniające Wasilewskiego, m.in. w kościele w Osuniu na Łotwie i kościele św. Stanisława w Petersburgu (wśród 425 kapłanów).

Jeszcze w Pińsku zwierzył się Wasilewski swoim bratanicom, że w młodości prosił Boga „o śmierć męczeńską, ale wtedy mnie nie wysłuchał. A teraz, kiedy jestem stary i boję się cierpienia, czuję, że prośba zostanie przyjęta” (ADDroh.: J. Wasilewska, Wspomnienia…, k. 24). Umarł, pozostawiając po sobie wspomnienia obcowania ze świętym. „Zawsze pogodny, zrównoważony, pełen spokoju. Już od wczesnych lat zdradzał wysoką inteligencję, doskonałą pamięć, dziwną powagę przy równoczesnym żywym, cholerycznym usposobieniu […] W codziennym, szarym dniu praktykował ducha umartwienia, ascezy”. Miał wielkie nabożeństwo do Matki Bożej. „W jego pokoju stała duża figura Niepokalanej. Przed Nią na klęczniku odprawiał swoje modlitwy. U Jej stóp załatwiał wszystkie swoje i cudze sprawy” (J. Radzina, Ks. Jan Wasilewski, s. 110). Wyrazem tej czci był m.in. przygotowany przez niego w więzieniu na Szpalernej traktat pt. Miesiąc Maryi (Warszawa, 1922).

Napisał i opublikował wiele artykułów i prac o różnorodnej tematyce – historycznej, teologicznej i wspomnieniowej. Wydrukował w Polskim słowniku biograficznym (Kraków 1938, t. 4, s. 320) biografię ks. Witolda Czeczotta (1846–1929). W kilku artykułach zamieszczonych w księdze zbiorowej Z murów św. Katarzyny. Księga pamiątkowa b. wychowanek i wychowanków gimnazjów przy kościele św. Katarzyny w Petersburgu (Warszawa, 1933) odwoływał się do pracy w Petersburgu: Wychowanie religijne (s. 261–265); Kolonie letnie (1914–1917) (s. 281–286), Z dziejów walki o nauczanie religii (s. 323–326). Wydał dwujęzyczną polsko-łotewską broszurę pt. Witold a Łotwa dzisiejsza (Pińsk b.r.w., WSD XI/Mon/1) oraz Prawosławie wobec bolszewizmu (b.m.w., 1925). Ponadto publikował wiersze i poematy, m.in. poemat Skarb (b.m.w., 1927). Drukował także teksty w petersburskich czasopismach „Pod znakiem Krzyża” i „Kronice Archidiecezji Mohylowskiej i Diecezji Mińskiej” oraz w „Przeglądzie Powszechnym”, „Pińskim Przeglądzie Diecezjalnym” i in.

(przekład z oryginalnego hasła Irena Wodzianowska)
Hasło po redakcji MCK, wersja oryginalna patrz: www.polskipetersburg.ru

Bibliografia:
R. Dzwonkowski, Wasilewski Jan, w: Encyklopedia Katolicka, Lublin 2014, t. 20, s. 267; A. Kijas, Polacy w Rosji od XVII wieku do 1917 roku. Słownik biograficzny, Poznań 2000, s. 367–368; Jans Vasiļevskis, w: Latgales dati, https://latgalesdati.du.lv/persona/5763 [dostęp: 5 X 2019]; Wasilewski Jan, w: „Biała Księga”. Martyrologium duchowieństwa – Polska XX w. (lata 1914 – 1989), http://www.swzygmunt.knc.pl/MARTYROLOGIUM/POLISHRELIGIOUS/vPOLISH/HTMs/POLISHRELIGIOUSmartyr2908.htm [dostęp: 2 X 2019] (il.); Б. Чаплицкий, И. Осипова, Книга памяти. Мартиролог Католической церкви в СССР, Москва 2000, s. 39–41; R. Dzwonkowski, Losy duchowieństwa katolickiego w ZSSR 1917–1939. Martyrologium, Lublin 1998, s. 501–504; Санкт-Петербургский мартиролог, Санкт-Петербург 2002, s. 303–304; T. Madała, Polscy księża katoliccy w więzieniach i łagrach sowieckich od 1918 r., Lublin 1996, s. 164–165; E. Borowski, Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Pińskiej. 1925–1939, Drohiczyn 2000, s. 31–37, 77, 96; R. Dzwonkowski, Kościół katolicki w ZSSR, 1917–1939. Zarys historii, Lublin 1997, s. 501–504; И. И. Осипова, «В язвах своих сокрой меня…». Гонения на Католическую Церковь в СССР, Москва 1996, s. 156; J. Radzina, Ks. Jan Wasilewski (1885–1948). Życie kapłana z Łotwy, Lublin–Jełgava 2011; taż, Uroczyste odsłonięcie tablicy poświęconej ks. Janowi Wasilewskiemu, „Echa Polesia” 2016, nr 7, http://polesie.org/5239/uroczyste-odsloniecie-tablicy-poswieconej-ks-janowi-wasilewskiemu/ [dostęp: 5 X 2019]; М. В. Шкаровский, Н. Ю. Черепенина, А. К. Шикер, Римско-Католическая Церковь на Северо-Западе России в 1917–1945 гг., Санкт-Петербург 1998, s. 218; R. Wierna, Nauczanie teologii moralnej w Wyższym Seminarium Duchownym w Pińsku w latach 1926–1939, „Studia Teologiczne” Białystok–Drohiczyn–Łomża, 2006, nr 24, s. 343–349; Wł. Hładowski, Wspomnienia, Drohiczyn 2000; Z murów św. Katarzyny. Księga pamiątkowa b. wychowanek i wychowanków gimnazjum przy kościele świętej Katarzyny w Petersburgu, t. 1: Kościół św. Katarzyny a życie polskie, szkoły żeńskie, szkoły męskie, Warszawa 1933, s. 261–265, 281–286, 323–326; „Piński Przegląd Diecezjalny” 1937, nr 6, s. 71 (zmiany wśród duchowieństwa); Архив Управления Федеральной службы безопасности Российской Федерации по Красноярскому краю: Mатериалы следственного дела Я. Василевского; Archiwum Diecezjalne (ADDroh.) w Drohiczynie: sygn. WSD/Ps/78 (kopia życiorysu z 1937 r.), sygn. ZAKD/IV/Ps/17 (akta personalne), sygn. ZAKD/IV/Ps/17a (J. Wasilewska, Wspomnienia o Księdzu Janie Wasilewskim; poszukiwanie szczątków ks. J. Wasilewskiego), E. Beszta-Borowski, Duchowieństwo pińskie. „Inni się natrudzili, a wyście weszli w ich znoje”. Noty biograficzne o zmarłych kapłanach diecezji pińskiej, Drohiczyn 1982, mps, s. 175–179c; Biblioteka Uniwersytecka KUL (BKUL) w Lublinie, Oddział Zbiorów Specjalnych, Sekcja rękopisów: Zbiór B. Ussasa, rps 782 k. 112–112v. (Ustawa stowarzyszenia rodziców i wychowańców katolickich, mszp. 9 kwietnia 1921 r.), rps 787, k. 66–67 (Odręczny raport dla Kurii Arcybiskupiej proboszcza kościoła św. Katarzyny, Piotrogród, 24 stycznia 1922 r.); Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego (IPSM) w Londynie: Ambasada R.P. w Londynie, sygn. A.12 P.4/4 (akt oskarżenia), kol. 29/5 (list z Kazaczinskoje).