Rzymskokatolickie Towarzystwo Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny Aleksandryjskiej (RzTD) / Римско-католическое благотворительное общество при храме св. Екатерины Александрийской – utworzone przy parafii kościoła św. Katarzyny Aleksandryjskiej największe w Petersburgu katolickie towarzystwo dobroczynne zrzeszające głównie Polaków.
Powstanie RzTD zainicjowała redakcja polskiego tygodnika „Kraj” (publicysta i wydawca Erazm Piltz (1851–1929) oraz prawnik i historyk literatury Włodzimierz Spasowicz [1829–1906]), która zaproponowała przeprowadzenie zbiórki środków na fundusz wsparcia biednej polskiej młodzieży studiującej na petersburskich uczelniach. Istotną rolę w powołaniu RzTD odegrał też urzędnik Izby Obrachunkowej i parafianin kościoła św. Katarzyny Hipolit Derewojed (1845 lub 1851? – 1892), który przyczynił się do odrodzenia aktywności społecznej w parafii. Spiritus movens przedsięwzięcia był jednak autor opracowanego w 1882 r. projektu statutu RzTD – syndyk kościoła św. Katarzyny, prawnik i senator Karol Gartkiewicz (1839–1904), który pozyskał wsparcie dla tej inicjatywy u zarządzającego parafią przeora oo. dominikanów ks. Jakuba Szkiłłądzia (1810–1894). Solidarny wysiłek tych osób pozwolił przełamać paradoksalną sytuację, o której Józef Czopowski (1847–1951) obrazowo napisał, że „odłogiem leżące dobre chęci [petersburskiej Polonii] były jako karty, których nikt nie chciał, czy nie odważał się przekartować i grę rozpocząć!” („Charitas”. Księga zbiorowa…, St. Petersburg 1894, s. 577).

RzTD zostało zarejestrowane w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych 10/22 stycznia 1884 r. pod oficjalną nazwą „Towarzystwo Dobroczynne opieki nad biednymi wyznania rzymskokatolickiego przy kościele św. Katarzyny w Petersburgu” [Благотворительное общество попечения о бедных римско-католического исповедания при храме св. Екатерины в Санкт-Петербурге]. Zgodę podpisał przychylny dobroczynności Iwan N. Durnowo (1834–1903), zastępca niechętnego katolicyzmowi ministra spraw wewnętrznych Dmitrija A. Tołstoja (1823–1889). Zgodnie z treścią statutu powstało ono „dla wspierania potrzebujących osób, wyznania rzymskokatolickiego, znajdujących się w Petersburgu”. Pomoc ta polegać miała na wydawaniu żywności, opału, odzieży i zapomóg pieniężnych, jak również pośrednictwie w poszukiwaniu pracy, przydzielaniu miejsc w przytułkach oraz zapewnianiu edukacji szkolnej. Środki planowano pozyskiwać z kilku źródeł: poza składkami członkowskimi, dobrowolnymi ofiarami i procentami od kapitałów zakładano również dochód z przedsięwzięć kulturalno-rozrywkowych (charytatywne przedstawienia teatralne, koncerty i bale, na czele ze słynnymi, gromadzącymi elitę społeczno-polityczną miasta, „Balami Polskimi”).

Pierwsze walne zebranie (tj. zgromadzenie) RzTD odbyło się 24 października/5 listopada 1884 r., a pierwsze posiedzenie sześcioosobowego zarządu 31 października/12 listopada tego roku. Obierany co cztery lata przez doroczne walne zebranie, a odnawiany co dwa lata zarząd miał swą siedzibę w budynkach parafii św. Katarzyny przy prosp. Newskim [Невский пр.] 32–34. Co roku jego członkowie wybierali spośród siebie prezesa, kasjera oraz sekretarza. Posiedzenia zarządu winny były odbywać się co najmniej raz w miesiącu, decyzje zapadały zwykłą większością głosów pod warunkiem obecności przynajmniej czterech osób, w tym prezesa. Walne zgromadzenie zwoływano corocznie w grudniu. Poza zarządem dokonywało ono wyboru także kandydatów do zarządu, trzyosobowej komisji rewizyjnej oraz tzw. opiekunów i opiekunek, czyli osób bezpośrednio zaangażowanych w pomoc potrzebującym. Na mocy zmodyfikowanego w 1899 r. statutu liczba członków zarządu wzrosła do ośmiu, kandydatów zaś spadła do dwóch.

Przynależność do RzTD nie była obwarowana „cenzusem” konfesyjnym – stąd udział w nim wyznawców różnych religii (m.in. luteranina E. Piltza i prawosławnego W. Spasowicza). Na początku członkostwo w RzTD dzieliło się na rzeczywiste i honorowe, z czasem wprowadzono trzecią kategorię – członków wspierających. Za członków honorowych uznawano osoby, które wpłaciły jednorazową składkę nie mniejszą niż 100 rub., lekarzy i aptekarzy pomagających nieodpłatnie chorym i biednym, a także osoby wybrane przez walne zgromadzenie „za wyświadczone Towarzystwu usługi szczególne”; miały one prawo uczestnictwa w posiedzeniach zarządu, lecz nie mogły wybierać jego składu. Opłata roczna dla członków rzeczywistych wynosiła 10 rub., dla popierających – 2 rub. W 1886 r. RzTD liczyło 80 członków honorowych i 394 rzeczywistych, w 1894 r. – 124 honorowych i 360 rzeczywistych, w 1898 r. – 134 honorowych i 340 rzeczywistych, w 1902 r. – 144 honorowych i 422 rzeczywistych, a w 1910 r. – 121 honorowych i 252 rzeczywistych. Listy członkowskie były publikowane przy okazji corocznych sprawozdań.

Prezesami zarządu byli: w latach 1884–1895 – generał baron Ludwig Seddler [Longin Zeddler, Логгин Логгинович Зедделер] (1831–1899), którego syn Aleksander (1868-1924), pułkownik Preobrażeńskiego Pułku Lejb-Gwardii, żonaty był z siostrą słynnej primabaleriny assoluty Julią Krzesińską (1866–1969), w latach 1895–1898 i 1900–1902 K. Gartkiewicz, w latach 1898–1900 generał lejtnant, syndyk kościoła św. Katarzyny Adam Jocher (1838–1900), dyrektor departamentu kolejowego w Ministerstwie Komunikacji Stanisław Jastrzębski (1845–1919), a w latach 1909–1918 generał lejtnant Anton J. Riesenkampff (1849–1919), którego córka Angelika (Aniela) Anna (1885–1963) była żoną Józefa Aleksandra Wielopolskiego (1886–1961). Przez długi czas funkcję skarbnika i wiceprezesa pełnił generał Jan Jacyna (1864–1930). Na przestrzeni lat w skład zarządu RzTD wchodzili też kolejni proboszczowie parafii św. Katarzyny: Wincenty Świderski, Erazm Kluczewski (1831–1915), Jan Ścisławski (1842 – ok. 1905) i Konstanty Budkiewicz (1867–1923) oraz m.in. urzędnicy: radca stanu Adam Starża-Jakubowski, radca dworu Feliks Krajowski-Kukiel, radca kolegialny i dyplomata Stanisław Koziełł-Poklewski (1868–1939), radca tytularny Wiktor Bar, jak również inżynierowie komunikacji: Henryk Święcicki (1852–1916), Bolesław Jałowiecki (1846–1918), Kazimierz Piętkowski i Michał Kierbedź (1854–1932), inżynier technolog Edward Kukiel, prawnik Lubomir Dymsza (1860–1915) oraz wzięty adwokat Konrad Niedźwiedzki (1855–1944).

Podstawowym zadaniem RzTD było nieustane wspieranie uczącej się młodzieży. Już od pierwszego roku jego działalności funkcjonował fundusz pomocy studentom (Komitet Zarządzający Specjalnym Funduszem dla Niesienia Pomocy Uczącym się w Wyższych Zakładach Naukowych). Kapitał początkowy w kwocie 8 tys. rub. wnieśli na ten cel K. Gartkiewicz, W. Spasowicz, E. Piltz oraz wysoki urzędnik Stanisław Narzymski. W 1887 r. urósł on do 59,5 tys. rub. dzięki darowiźnie złożonej przez gen. Oktawiana Augustynowicza (1817–1886/1887), który zapisem testamentowym przekazał 47 tys. rub. na pomoc uczącej się młodzieży. Pozostałe hojne wkłady finansowe na rzecz RzTD wnieśli m.in. znany antykwariusz Leon Liniewicz (ok. 1850–1906?), inż. M. Kierbedź i finansista Hipolit Wawelberg (1843–1901).

Stałą lub jednorazową pomoc otrzymywało co roku ponad 100 studentów (w 1886 r. – 123; w 1896 r. – 119). W skład komitetu, poza Gartkiewiczem i Spasowiczem, wchodzili: bankier Eugeniusz Zieliński, adwokat przysięgły Justyn Połujański, S. Jastrzębski. W 1893 r. działacz społeczny Rafał Sędziuk (Sendziuk), adwokat i publicysta Bohdan Kutyłowski (1863–1922) oraz uznany położnik i ginekolog Mikołaj Strawiński (1846–1907) zainicjowali Koło Pomocy Kształcącej się Młodzieży [Кружок помощи учащейся молодежи]. Fundusze na ten cel zdobywano poprzez zbiórki pieniężne oraz organizację płatnych imprez.

Zarówno Koło Pomocy Kształcącej się Młodzieży, jak i fundusz pomocy studentom działały w ramach Towarzystwa Pomocy Kształcącej się Młodzieży, które mieściło się przy nabrzeżu Fontanki [Фонтанки р. наб.] 110/16, w mieszkaniu członka RzTD Stanisława Walawskiego; funkcję przewodniczącego pełnił Edward Konic, pomagał mu m.in. rejent Ignacy Nitosławski. W 1896 r. ze wsparcia tej instytucji skorzystały 192 osoby. W 1899 r., w rocznicę stulecia urodzin Adama Mickiewicza (1798–1855), z inicjatywy K. Niedźwieckiego dla dodatkowego wspomożenia uczącej się ubogiej młodzieży ustanowiono fundusz imienia poety w wysokości 10 tys. rub. Ogólna kwota stypendiów przydzielonych potrzebującym uczniom różnych placówek edukacyjnych wyniosła na początku drugiej dekady XX w. prawie 10 tys. rub. rocznie; w tej kwocie zawierała się wpłacana co roku suma 1340 rub. na 11 stypendiów dla ubogich słuchaczy gimnazjum męskiego przy kościele św. Katarzyny.

Od 1894 r. RzTD przejęło finansowanie kuchni studenckiej, otwartej jeszcze w 1869 r. z inicjatywy ówczesnego studenta technologa, a później pierwszego prezesa Koła Inżynierów Technologów Petersburskich, Gustawa Kamieńskiego (1848–1930). Wnioskowali o to profesorowie Aleksander Rudzki (1838–1901), wykładowca Instytutu Leśnictwa i syndyk kościoła św. Katarzyny, oraz Wiktor Staniewicz (1866–1932), matematyk, dziekan wydziału inżynierii budowlanej stołecznego Państwowego Instytutu Politechnicznego [Политехнический Институт императора Петра Великого]. Figurująca odtąd pod nazwą Taniej Jadłodajni dla Ubogich Przedstawicieli Klasy Inteligenckiej RzTD [Дешевая столовая для бедных интеллигентного класса Римско-католического благотворительного общества] placówka mieściła się przy prosp. Zabałkańskim [Забалканский пр.] (obecnie prosp. Moskiewski [Московский пр.]) 7. W XX w. zmieniła nazwę na Tanią Jadłodajnię dla Studentów Polaków RzTD czy też Polską Kuchnię Studencką RzTD (PKS) [Дешевая столовая для студентов поляков Римско-католического благотворительного общества] i przeniosła się kilkanaście numerów dalej na prosp. Zabałkański 20. Codziennie przyrządzano tam ok. 400–500 obiadów. Do początku lat 90. XIX w. opiekowali się nią prof. W. Staniewicz i H. Wawelberg, następnie obowiązek ten przejęli inż. H. Święcicki i znany historyk-archiwista Stanisław Ptaszycki (1853–1933). Administratorami kuchni byli Edmund Kmita, Kazimierz Pohoski, Aleksander Żyłko. Po 1910 r. PKS prenumerowała 40–50 czasopism w językach polskim, litewskim i białoruskim, dzięki czemu pełniła również funkcję klubu studenckiego. W czasie I wojny światowej (1914–1918) działalność PKS wspierało Polskie Towarzystwo Pomocy Ofiarom Wojny (PTPOW), które w 1916 r. opłaciło tam 2144 darmowych i 2064 tanich obiadów.

Od 1884 r. w ramach RzTD rozpoczął też działalność Komitet dla Poszukujących Pracy [Комитет по приисканию занятий], który do 1886 r. ograniczył się głównie do prowadzenia ksiąg i anonsów w gazetach. Początkowo dzielił on siedzibę z zarządem RzTD, jednak od 1896 r. przeniósł się w rejon Admiraltiejski na ul. Kanonierską [Канонерская ул.] 6. W skład komitetu wchodzili: Zinaida Jocher (1839-1885), żona gen. A. Jochera, ówczesny dyrektor Zakładów Putiłowskich Ignacy Jasiukowicz (1847–1914) i prof. A. Rudzki. Liczba poszukujących zatrudnienia znacznie przewyższała liczbę dostępnych miejsc pracy. Przykładowo w 1887 r. do komitetu zgłosiły się 352 osoby, z których pracę otrzymało 30, w 1896 r. na 324 zgłoszenia zatrudnienie znaleziono dla 91 osób. Efektywną działalność w tym zakresie RzTD podjęło w 1902 r., kiedy to jego zarząd powołał specjalne Pośrednictwo Pracy [Посредническое попечительство] z odrębnym budżetem i komitetem. Instrukcja zarządu dla tej agendy nakładała nań następujące zadania: znajdowanie odpowiednich zajęć dla dorosłych katolików obojga płci wywodzących się ze wszystkich warstw społecznych, przydzielanie niepełnoletnich katolików do odpowiednich placówek oświatowych oraz „podejmowanie działań chroniących młode i niedoświadczone dziewczyny przed upadkiem moralnym”. W 1902 r. dzięki staraniom nowego Pośrednictwa Pracy pracę zarobkową otrzymało 446 osób.

W pierwszym dziesięcioleciu przeciętny roczny dochód RzTD wynosił ok. 23 tys., wydatki zaś wahały się między 20 a 25 tys. rubli; przykładowo w 1890 r. dochód RzTD wynosił 21 897 rub., a jego kapitał wzrósł do 115 650 rub. W okresie tym udzielano wsparcia ok. 800 osobom rocznie. Po roku 1900 ze wsparcia korzystało już ok. 2,5 tys. osób rocznie. Szybko uznano, że udzielanie różnego rodzaju wsparcia nie jest wystarczające, i podjęto starania w celu powołania stałych zakładów dobroczynnych. Statut RzTD nie stawiał ograniczeń dotyczących ich powoływania, musiały one jednak każdorazowo uzyskać zgodę władz na prowadzenie działalności.

Szczególną troską otoczono dzieci i osoby w zaawansowanym wieku. W pierwszym roku istnienia RzTD przejęło opiekę nad niewielką ochronką dla dziewcząt, wchodzącą w skład Przytułku dla Ubogiej Ludności Katolickiej [Убежища для бедных римско-католического исповедания]. Opiekę tę sprawowano aż do 1918 r. Prócz tego od chwili swego powstania towarzystwo weszło w porozumienie z zarządem przytułku „Ouvroir”, który przyjmował pod swoją pieczę dziewczynki wskazane przez RzTD. Udzielono także wsparcia finansowego działającej od 1898 r. Ochronce dla dzieci obojga płci wyznania rzymskokatolickiego, funkcjonującej przy kościele św. Kazimierza za rogatką Narwską. Od 1904 r., dzięki staraniom L. Piekarskiej i lekarki Romualdy Baudouin de Courtenay, (1857–1935), małżonki wybitnego lingwisty Jana Niecisława Baudouina de Courtenay (1845–1929) – organizowano regularne kolonie letnie dla ubogich dzieci Petersburga. Z kolei w 1905 r. z inicjatywy Marii Bilskiej powstały „Jasełka”, tj. żłobek, odciążający młode matki poszukujące pracy. W 1885 r. RzTD utworzyło hospicjum – Przytułek św. Maryi dla Starców [Убежище св. Марии для престарелых] (od 1904 r. Przytułek dla Starszych Kobiet nazywany także Przytułkiem św. Maryi dla Staruszek), który znajdował się w jednym z budynków należących do parafii kościoła Nawiedzenia NMP na katolickim cmentarzu Wyborskim. W 1886 r. w przytułku przebywało 20 kobiet, w 1896 r. – 3 mężczyzn i 33 kobiety, od 1904 r. – ok. 40 kobiet, w 1917 r. – 50 kobiet. Opiekę nad placówką sprawowała Kazimiera Wojnicka, żona generała lejtnanta Henryka Wojnickiego (1833 – po 1900), inżyniera wojskowego i architekta.

W 1885 r. RzTD zwróciło się do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych o zgodę na stworzenie ochronki dla chłopców, jednak prośba ta została odrzucona w obawie przed nadmiernym wpływem duchowieństwa katolickiego na młodzież. Wówczas podjęto decyzję o kierowaniu dzieci do internatu progimnazjum dla chłopców, działającego przy kościele św. Katarzyny. Towarzystwo sprawowało tam pieczę nad ok. 30 chłopcami aż do zamknięcia internatu w 1889 r. W tym samym roku wsparło inicjatywę ks. Antoniego Maleckiego (1861–1935), który na własny koszt i dzięki wsparciu parafianki Wiktorii Piotrowskiej zorganizował ochronkę dla chłopców-sierot. 19/31 grudnia 1890 r. sierociniec został zarejestrowany pod nazwą Przytułek dla Chłopców Rzymskokatolickiego Towarzystwa Dobroczynności [Убежище для мальчиков Римско-католического благотворительного общества]. Od tego momentu finansowanie tej placówki przejęło RzTD, a przytułek stał się z czasem największą organizacją znajdującą się pod jego opieką, pochłaniając 70% jego rocznych dochodów. Pierwsza siedziba znajdowała się przy ul. Miasnoj [Мясная ул.] 20, kolejna przy kanale Jekateryninskim [Екатерининский канал] (obecnie kanał Gribojedowa [Грибоедова канал] 116. Od 1886 r. przytułek mieścił się na dużej posesji przy ul. Kiriłłowskiej [Кирилловская ул.] 19, gdzie od 13/26 października 1913 w ufundowanym przez M. Kierbedzia kosztem 165 tys. rub. budynku (tzw. Dom Kierbedzia) projektu Mariana Peretiatkowicza (1872–1916) funkcjonował jako Zakłady Wychowawczo-Rzemieślnicze. W latach 1905–1910 RzTD opiekowało się również podarowaną ks. Maleckiemu Władysławówką, sfinansowaną kosztem 40 tys. rub. przez Władysława Bilskiego. Był to położony pod Ługą (obecnie obw. leningradzki) zespół drewnianych domów z kaplicą i boiskiem, w którym podopieczni Zakładów spędzali wakacje.

Na początku 1915 r. powstała jeszcze jedna instytucja dziecięca dla chłopców w majątku Stanisławówka, nieopodal wsi Strugi Biełyje pod Pskowem (obecnie: Strugi Krasnyje [Струги Красные], obw. pskowski). Ofiarodawcą gospodarstwa, w którym mniej uzdolnieni chłopcy zdobywali praktyczną wiedzę rolniczą, był propagator idei tzw. gniazd sierocych, członek Rady Państwa Stanisław Glezmer (1853–1916). Zarówno Władysławówka, jak i Stanisławówka zostały znacjonalizowane latem 1918 r.

W 1894 r. z inicjatywy R. Sędziuka i B. Jałowieckiego otwarto Dom Pracy zwany też Domem Rzemiosł [Дом трудолюбия, дом ремесел], oferujący zatrudnienie osobom w wieku od 16 do 60 lat, głównie w usługach krawieckich. Jego siedziba znajdowała się w pobliżu kościoła św. Stanisława: najpierw przy ul. Torgowoj [Торговая ул., obecnie ul. Sojuza Pieczatnikow, Союза Печатников ул.], następnie przy ul. Małaja Mastierskaja [Малая Мастерская ул.] (obecnie ul. Mastierskaja [Мастерская ул.]); a od 1896 r. w należącym do towarzystwa budynku przy ul. Kanonierskiej 6. Poza R. Sędziukiem zakładem opiekowali się ks. W. Świderski oraz Helena Karłowicz. Posługę w Domu Pracy wykonywały siostry Zgromadzenia Córek Najczystszego Serca NMP (sercanki). Pracownicy otrzymywali tanie obiady w cenie 5 kopiejek, mogli liczyć na darmowy wrzątek, a ich dziećmi zajmowały się zakonnice. Z czasem dom został wyposażony w nowoczesną pralnię i pracownię krawiecką, znajdowała się tam również niewielka ochronka dla dziewcząt. Do 1901 r. pracowały tam 302 kobiety, a sam dom funkcjonował co najmniej do 1910 r.

Wśród szczególnie zasłużonych organizacji dobroczynnych działających przy RzTD, choć faktycznie niezależnych i prowadzących odrębną rachunkowość i sprawozdawczość, znalazły się powołane do życia w 1901 r. Kółko Pań oraz Koło Lekarzy Polskich. Pierwsza z nich miała na celu zapewnienie stabilnego finansowania szkoły elementarnej przy kościele św. Katarzyny kształcącej biedne dziewczęta; z czasem zakres działalności został poszerzony o utrzymywanie istniejącego od 1896 r. przytułku dla ubogich dziewcząt i organizowanie wyjazdów wakacyjnych niezamożnej młodzieży. Kółko Pań funkcjonowało do końca istnienia RzTD. Natomiast Opieka Lekarska była oficjalną nazwą Koła Lekarzy Polskich, przekształconego w 1907 r. w Związek Polski Lekarzy i Przyrodników. W prace tej zasłużonej dla nauki organizacji włączyli się najwybitniejsi polscy przedstawiciele nauk przyrodniczych i medycznych, część z nich udzielała pomocy medycznej charytatywnie. Rewolucja październikowa 1917 r. i wojna domowa w Rosji nie oznaczały końca istnienia zrzeszenia – reaktywowano je w odrodzonej Polsce (1921).

Wyrazem dążeń RzTD o nadanie życiu katolików (zwłaszcza Polaków) ram organizacyjnych stała się także działalność informacyjna. Jej pierwszym przejawem była powstała z inicjatywy Jana Wałużynicza-Kościuszki „Charitas”. Księga zbiorowa wydana na rzecz r.-k. Towarzystwa Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny w Petersburgu (1894). W latach 1897–1907 RzTD publikowało też osiągające wysokie nakłady kalendarze, które oprócz podstawowych informacji niezbędnych dla funkcjonowania katolickiej wspólnoty posiadły rozbudowane działy literacki i informacyjny; ten ostatni obejmował instytucje kościelne, dobroczynne, oświatowe oraz usługi medyczne i prawnicze. Ponadto systematycznie rozrastała się pozapetersburska struktura organizacji. Za przykładem stołecznego RzTD przy kościołach katolickich zaczęły powstawać oddziały zamiejscowe, najpierw w Moskwie (1886), Libawie i Rydze (1887), a w latach 90. XIX w. na terenie całego Imperium Rosyjskiego. W roku 1903 filie RzTD notowano już w 36 rosyjskich miastach.

W 1910 r. RzTD było już rozgałęzioną i bardzo aktywną instytucją charytatywną, której podlegało ponad 10 innych dzieł, czemu sprzyjały kolejne darowizny, m.in. darowizna L. Liniewicza (dzierżawa domów przy nabrzeżu rzeki Fontanki [Фонтанки р. наб.] 61–63). W tym samym roku jego kapitał wynosił 409 814 rubli, a roczne wydatki sięgały 194 493 rubli, z czego ok. 40 tys. przeznaczano na utrzymanie zakładów dziecięcych ks. A. Maleckiego. Koszty administracyjne stanowiły mniej niż 1% rocznego dochodu, gdyż członkowie towarzystwa pracowali nieodpłatnie. Okres I wojny światowej (1914–1918) charakteryzowało wzmożenie działań pomocowych dla polskiej ludności przesiedleńczej oraz kontynuacja inicjatyw adresowanych do młodzieży i studentów; tym samym RzTD wydatnie wspierało działalność PTPOW.

Wszystkie inicjatywy RzTD rozwijały się pomyślnie aż do rewolucji październikowej 1917 r. Wraz z przejęciem władzy przez bolszewików fundusze towarzystwa zostały znacjonalizowane. Pomimo konfiskat i prześladowań członków dopiero 1 kwietnia 1918 r. walne zgromadzenie RzTD uznało, iż nie jest w stanie dalej współfinansować działalności zakładów wychowawczych ks. Maleckiego. Zebrania członkowskie odbywały się jeszcze do końca 1918 r. – początku 1919 r. Usiłując ratować podległe RzTD organizacje dobroczynne, proboszcz kościoła św. Katarzyny ks. K. Budkiewicz zwrócił się do przedstawicielstw dyplomatycznych z prośbą o wydanie chroniących jego mienie zaświadczeń. 11 września 1918 r. ambasada Niemiec wystawiła świadectwo, na którego mocy cały majątek kościoła św. Katarzyny i działających przy nim dzieł dobroczynnych (w tym papiery wartościowe i środki zdeponowane w bankach) znalazł się pod ochroną Niemiec. Podobny dokument wydało 19 września 1918 r. przedstawicielstwo Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego. Kilka dni później (23 września) RzTD przyjęło w poczet swych członków administratora archidiecezji mohylewskiej bp. Jana Cieplaka (1857–1926) oraz wystąpiło do Wydziału Ewidencji Majątków tejże Rady Regencyjnej z wnioskiem o rejestrację. Jednak działania te nie zdołały uratować podległych RzTD dzieł charytatywnych ani jego majątku. W 1919 r. nowe władze definitywnie przejęły zarząd nad kluczowym zakładem dobroczynnym – Przytułkiem dla Chłopców przy ul. Kiriłłowskiej, w którym przebywało wówczas ok. 400 dzieci.

Ustanowiony przez bolszewików ład zamykał bez mała 35-letni okres aktywnej działalności RzTD, jednej z najprężniejszych organizacji polskich w Imperium Rosyjskim. Mimo rozmachu działania RzTD nie mogło samodzielnie zaradzić problemowi nędzy wśród katolików nad Newą. Niemniej wielu ubogim ludziom stworzyło warunki do wydźwignięcia się z upadku. Poza tym stało się ważnym ośrodkiem stołecznego życia polskiego, skupiającym najaktywniejsze jednostki. Z kolei zaangażowanie miejscowych duchownych Kościoła katolickiego w dzieło dobroczynności sprzyjało umacnianiu więzi wspólnotowych, czerpiących siłę z codziennego trudu niełatwej pracy z osobami potrzebującymi. Wiele zawdzięczając udziałowi Kościoła, RzTD przyczyniało się do umocnienia jego autorytetu wśród wiernych.



Bibliografia:
L. Bazylow, Polacy w Petersburgu, Wrocław 1984, s. 247–249 i wyd. ros. Sankt Petersburg 2003; B. Czaplicki, Katolicka działalność dobroczynna w Rosji w latach 1860–1918, Warszawa 2008, s. 98–113, 288–289, 294–296 (bibliografia); Б. Чаплицкий, Римско-католическое благотворительное общество при храме св. Екатерины в Петербурге в 1884–1919, http://www.catherine.spb.ru [dostęp: 12 XI 2015] (bibliografia); Р. Ханковска, Храм святой Екатерины в Санкт-Петербурге, Санкт-Петербург 2001, s. 183–185; Z. Łukawski, Ludność polska w Rosji 1863–1914, Wrocław 1978, s. 131–137; Римско-католическое благотворительное общество, http://encblago.lfond.spb.ru/showObject.do?object=2815932854 [dostęp: 13 XI 2015]; Т. М. Смирнова, Польские общества в Санкт-Петербурге. Конец XIX – начало ХХ века, Санкт-Петербург 2013, s. 43–56; „Nasz Kraj” 2003, nr 9 („Polska dobroczynność w Petersburgu i w Cesarstwie Rosyjskim”), tu m.in. Ustawa Towarzystwa Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny w Petersburgu, s. 11–12; J. Czopowski, Rz.-katolickie Towarzystwo Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny w Petersburgu, w: „Charitas”. Księga zbiorowa wydana na rzecz r.-k. Towarzystwa Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny w Petersburgu, S. M. Kozłowski i in., St. Petersburg 1894, s. 575–585; 25-letni jubileusz rz.-kat. Towarz. Dobroczynności, „Dziennik Petersburski” 1910, nr 140 [dodatek ilustrowany], s. 1–6; Biblioteka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (KUL) w Lublinie: rkp. 783 Akta rzymsko-katolickiego Towarzystwa Dobroczynnego działającego przy kościele św. Katarzyny w Petersburgu (gł. sprawy finansowe).%MCEPASTEBIN%