Pszenicki Andrzej / Пшеницкий Андрей Павлович (1869–1941), inżynier budowlany, projektant i budowniczy mostów oraz budowli inżynierskich, naukowiec i działacz społeczny.

Urodził się 29 listopada 1869 r. w Pabianicach w gub. piotrkowskiej (obecnie woj. łódzkie) w rzymskokatolickiej rodzinie niezamożnego chłopa Pawła Pszenickiego i jego żony Moniki z Przedmojskich. Miał brata Jana. Wykształcenie początkowe otrzymał w rodzinnym mieście, następnie uczył się w gimnazjum w Piotrkowie Trybunalskim. Po ukończeniu gimnazjum ze złotym medalem wyjechał do Petersburga, gdzie w 1894 r. ukończył studia na Wydziale Fizyczno-Matematycznym Uniwersytetu Petersburskiego.

W 1898 r. ukończył Instytut Inżynierów Komunikacji [Институт инжереров путей сообщения] (IIK) i zaraz potem rozpoczął pracę jako inżynier konstruktor w Departamencie Zarządzania Mostami Miejskimi. W instytucji tej pracował do roku 1919. Szybko doszedł do stanowiska naczelnego inżyniera Departamentu. Jednocześnie wykładał budowę mostów w IIK, gdzie w latach 1901–1916 przeszedł drogę od asystenta w kierowanej przez prof. Leopolda F. Nikolaiego (1844–1908) Katedrze Budowy Mostów do profesora, a także w Żeńskim Instytucie Politechnicznym [Женский политехнический институт]. W tym ostatnim wykładali również architekci Stefan Gałęzowski (1863–1944) i Marian Peretiatkowicz (1872–1916), z którymi współpracował na niwie polonijnej. W 1915 r. otrzymał Katedrę Budowy Mostów w Żeńskim Instytucie Politechnicznym, w 1916 r. katedrę w Instytucie Inżynierów Cywilnych [Институт гражданских инженеров]. W 1915 r. otrzymał Katedrę Budowy Mostów w Żeńskim Instytucie Politechnicznym, w 1916 r. katedrę w Instytucie Inżynierów Cywilnych [Институт гражданских инженеров]. Prowadził także aktywną działalność oświatową.

W czasie pracy w Rosji wziął udział w projektowaniu, budowie i rekonstrukcji 43 mostów, w tym jedenastu drewnianych, pięciu kamiennych i 27 stalowych (m.in. czterech zwodzonych). Wiele z tych realizacji miało związek ze zmianą w 1906 r. petersburskiej trakcji konnej na elektryczną, pociągającą za sobą konieczność przebudowy istniejących przepraw.

Należał do inspekcji nadzoru technicznego nad budową mostu Troickiego w Petersburgu, wzniesionego w latach 1897–1903. W tworzeniu tej trzeciej stałej przeprawy przez Newę brało udział wielu znanych inżynierów i architektów. Most Troickij [Троицкий мост] – jeden z najpiękniejszych w mieście – konstrukcyjnie i wizualnie połączył bardzo ważne z punktu widzenia historycznego oraz urbanistycznego tereny: pl. Suworowski [Суворовскaя пл.] przed Polem Marsowym z pl. Troickim [Троицкaя пл.] w Dzielnicy Piotrogrodzkiej. Przed rokiem 1965 był to najdłuższy most w mieście (103 m).

Według projektu Pszenickiego, który został opracowany wspólnie z architektem Lwem A. Iljinem (1879–1942), w latach 1907–1908 zbudowano w Petersburgu nowy stalowy jednoprzęsłowy most Pantelejmonowski (w latach 1923–1991 most Pestela) przez rzekę Fontankę (zamiast starego, który runął; prace dekoracyjne ukończono w 1914 r.).

W 1908 r. Pszenicki zwyciężył w konkursie międzynarodowym na projekt mostu Pałacowego [Дворцовый мост] w Petersburgu. Jego projekt został wybrany spośród 54 prac konkursowych. Pięcioprzęsłowy metalowy most z przęsłem zwodzonym pośrodku został zbudowany w latach 1911–1916. Prace dekoracyjne mostu (architekt Robert Friedrich Meltzer [1860–1943], kraty według projektu rzeźbiarza Igora W. Kriestowskiego [1893–1976]) udało się zakończyć dopiero w 1939 r., przy czym początkowa koncepcja została nieco zmieniona: wielkie ozdobione orłami latarnie nigdy nie pojawiły się na podporach mostu. Most Pałacowy poddano wielu rekonstrukcjom, jednak mimo wszystko pierwotny pomysł inżynierski został zachowany. Połączył on centrum miasta z Wyspą Wasiljewską [Васильевский остров] i stał się ogniwem wiążącym zespoły architektoniczne nabrzeża Pałacowego i Cypla Wyspy Wasiljewskiej. Środkowe przęsło mostu jest wizytówką tej części miasta. Za pracę pod tytułem Использование трехшарнирных арок в разводных мостах [Zastosowanie łuków trójprzegubowych w mostach zwodzonych], opartą na koncepcji przęsła zwodzonego, użytego przy budowie mostu Pałacowego, rada IIK nadała Pszenickiemu stopień adiunkta.

Poza granicami Petersburga Pszenicki brał udział w projektowaniu i budowaniu mostów: kolejowego-drogowego (2250 m) przez Wołgę w Saratowie (1911) oraz wspólnie z prof. Nikołajem A. Bielelubskim (1845–1922) – kolejowego przez rzekę Mstę w Borowiczach w gub. nowogrodzkiej (1905), kolejowych przez Wołgę w pobliżu Kazania (1911–1913) i w okolicach Symbirska (obecnie Uljanowsk; 1913–1916). W 1919 r. za zasługi dla ojczyzny, w szczególności za budowę mostu Pałacowego, Rada IIK nagrodziła Pszenickiego złotym medalem im. L. F. Nikolaiego, który był przyznawany inżynierom raz na dziesięć lat.

Czynnie uczestniczył w życiu kościoła św. Katarzyny Aleksandryjskiej, należał do Rzymskokatolickiego Towarzystwa Dobroczynności przy nim – jako jego członek rzeczywisty notowany jest w latach 1901–1905, za późniejszy okres brak danych. 9/22 października 1905 r. wraz z adwokatem Janem Niewodniczańskim (którego w 1911 r. zastąpił adwokat Wacław Łaszkiewicz) został wybrany na syndyka parafii. Funkcję tę pełnił przez kolejne trzyletnie kadencje (od 18/31 maja 1908 r., od 1/14 maja 1911 r. i od 14 maja 1914 r.) do roku 1917, nominalnie zaś do 1921 r. Jego powołanie zbiegło się z objęciem probostwa przez ks. Konstantego Budkiewicza (1867–1923). Sprawując nadzór nad majątkiem kościelnym oraz trzema szkołami (średnią żeńską, średnią męską oraz elementarną), obaj syndycy skupili się w latach 1905–1907 na podniesieniu dochodów na ich utrzymanie poprzez ograniczenie wydatków na duchowieństwo oraz wprowadzenie stałych pensji, co wywołało sprzeciw części zarządu. W tym okresie funkcję kierowniczki żeńskiego internatu objęła Urszula Ledóchowska (1865–1939), a dyrektorem gimnazjum męskiego został Stefan Cybulski (1858–1937). Działania te doprowadziły do rozrostu przykościelnych instytucji szkolnych. Wobec nacisku na nie ze strony władz oświatowych Pszenicki z Budkiewiczem zmuszeni byli interweniować w 1911 r. u premiera Piotra A. Stołypina (1862–1911). Przez trzy kadencje Pszenicki odpowiadał za budowę i remont gmachów, prowadzenie protokołów z cotygodniowych posiedzeń oraz preliminarze budżetowe. Układając wydatki, wyprowadził budżet parafii na prostą (od debetu 3 964,44 rub. w 1908 r. do nadwyżki 20 896,71 rub. w 1910 r.) W celu zapewnienia placówkom oświatowym lepszych warunków podjęto również działania zmierzające do przebudowy istniejących budynków (z wyjątkiem tych od strony prosp. Newskiego) i zabudowy placu wokół kościoła św. Katarzyny. Ogłoszony został konkurs, realizację tych planów uniemożliwił jednak wybuch I wojny światowej. W tym czasie, a zwłaszcza po wybuchu rewolucji październikowej 1917 r., podstawową troską Pszenickiego oraz drugiego syndyka inż. elektrotechnika Leona Staniewicza (1871–1951) stało się zapewnienie środków utrzymania dla przepełnionych szkół. Obaj jako syndycy występują w dokumentacji Delegacji Polskiej ds. Repatriacji w Piotrogrodzie z 1921 r. W posiedzeniu rady szkolnej Pszenicki uczestniczył po raz ostatni w lipcu 1919 r., lecz do 1922 r. utrzymywał listowny kontakt z ks. Budkiewiczem.

Nad Newą mieszkał kolejno pod następującymi adresami: prosp. Wozniesienskij [Вознесенский пр.] 28 (1899), ul. Gorochowaja [Гороховая ул.] 23 (1900–1902), nab. Karpowki [Карповки р. наб.] 20 (1903–1909), ul. Bolszaja Monietnaja [Большая Монетная ул.] 22 – kamienica czynszowa architekta Antoniego Balińskiego (1863–1913) (1910–1911), ul. Małaja Posadskaja [Малая Посадская ул.] 10 (1912–1917).

Od końca 1919 r. zajmował się w Estonii odbudową mostów zniszczonych w latach I wojny światowej i opracował projekt mostu (1921) w Narwie przez rzekę Narwę z przęsłem długości 110 m. Wykładał budowę mostów w Katedrze Budowy Mostów Uniwersytetu Łotwy. Według polskiej literatury odrzucił propozycję objęcia katedry na politechnice ryskiej.

W 1921 r. przeprowadził się do Warszawy i jako profesor zwyczajny został kierownikiem Katedry Budowy Mostów Politechniki Warszawskiej (PW). W latach 1923–1929 był dziekanem Wydziału Inżynierii Lądowej, a w latach 1929–1932 – rektorem tej uczelni. W 1938 r. otrzymał tytuł doktora honoris causa PW. Jednocześnie wykładał budowę mostów drewnianych w Oficerskiej Szkole Inżynierii w Warszawie, przekształconej później w Szkołę Podchorążych Saperów, a od 1936 do 1939 r. w Wyższej Szkole Inżynierii. Od roku 1923 był rzeczywistym członkiem warszawskiej Akademii Nauk Technicznych. Był też konsultantem w Ministerstwie Robót Publicznych (od 1926 r.) i Ministerstwie Komunikacji, w latach zaś 1934–1939 prezesem Polskiego Związku Inżynierów Budowlanych. Kierował także własnym biurem konstrukcyjnym, które zajmowało się dużymi projektami innowacyjnymi w dziedzinie budowy mostów.

Pszenicki zaprojektował realizowany w latach 1926–1933 most Józefa Piłsudskiego (1867–1935) przez Wisłę w Krakowie (obecnie najstarszy most drogowy w mieście) oraz most drogowy przez Niemen w Grodnie (1934). W 1936 r. według jego projektu został zbudowany pierwszy w Polsce spawany most kolejowy przez Drwęcę, który był częścią trasy kolejowej Toruń–Sierpc. W 1937 r. zbudował most przez Wisłę we Włocławku, a w 1938 r. także na Wiśle w Płocku wzniósł most drogowo-kolejowy im. Legionów Piłsudskiego, który wówczas stał się najdłuższym mostem w Polsce. Jednym ze słynnych dzieł Pszenickiego we współpracy z inż. Wacławem Żenczykowskim (1897–1957) był budynek Dworca Głównego w Warszawie wzniesiony w latach 1932–1939 jako największa konstrukcja stalowa w dwudziestoleciu międzywojennym. Zaprojektował też hangary lotnicze na Okęciu oraz wieże radiotelegraficzne w Babicach pod Warszawą (1922–1923).

Praktykę inżynierską Pszenicki z powodzeniem łączył z działalnością naukową. Napisał i opublikował liczne prace poświęcone rozmaitym zagadnieniom budowy mostów. Były to m.in.: Пояснительная записка к проекту моста через р. Волгу в г. Саратове [Notatka objaśniająca do projektu mostu przez rzekę Wołgę w mieście Saratowie] (Саратов, [1912]); Способ и преимущества применения ферм трехшарнирной арочной системы в подъемных мостах [Sposób i zalety stosowania konstrukcji trójprzegubowego systemu łukowego w mostach zwodzonych] (Петроград, 1918); Kurs budowy mostów. Cz. 1. Dział ogólny (Warszawa, 1926); Mosty żelazne, w: Podręcznik inżynierski w zakresie inżynierji lądowej i wodnej (Warszawa, 1928), t. 2, s. 860–984 oraz Kurs budowy mostów. Część ogólna. Podpory kamienne i mosty drewniane (Warszawa, 1938). Pośmiertnie – dzięki bratankowi Leonowi ukazały się Mosty stalowe nitowane (Warszawa, 1954).

Był dwukrotnie żonaty, najpierw (1902) z pozostałą w Rosji Anną Goldring (zm. 1927), następnie z Marią Klonowską (zm. 1945 w obozie Ravensbrück). Z pierwszego małżeństwa miał córkę Monikę zamężną Fajansową, z drugiego nie zostawił potomstwa. Miał bratanków inż. komunikacji Leona (ur. 1889–1956) i Klemensa (zm. 1961), którzy też wyjechali z Rosji. Leon, absolwent szkoły handlowej w Pabianicach (1907) i Libawie, gdzie w 1908 r. uzyskał rosyjską maturę, także ukończył IIK. W latach 1914–1922 był zatrudniony przy budowie linii kolejowych ołonieckiej i murmańskiej. W okresie 1915–1917 piotrogrodzkie księgi adresowe notują go pod wspólnym adresem z wujem. Po wyjeździe do Polski pracował w latach 1922–1925 w Warszawie w dyrekcji Polskich Kolei Państwowych (PKP), od roku 1929 w Ministerstwie Komunikacji oraz biurze studiów i projektów PKP, pełniąc tam od 1935 r. obowiązki kierownika działu mostów, był też wykładowcą PW.

Pszenicki zmarł 5 sierpnia 1941 r. w Warszawie. Pochowany został na cmentarzu Powązkowskim (kw. 198, rz. 4, m. 24). Mieszkańcy stolicy nazywali jego imieniem ulicę na Mokotowie.

Był odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta oraz Orderem Korony Belgijskiej III kl.

(przekład z oryginalnego hasła Nikita Kuznetsov)
Hasło po redakcji MCK, wersja oryginalna patrz: www.polskipetersburg.ru

Bibliografia:
Piśmiennictwo profesora Andrzeja Pszenickiego – zestawienie bibliograficzne i pełne teksty wybranych publikacji, oprac. A. Połocka, Biblioteka Główna Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2014, http://bcpw.bg.pw.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=4587 [dostęp: 20 II 2019]; Andrzej Pszenicki (1869–1941), w: Poczet rektorów Politechniki Warszawskiej, https://www.pw.edu.pl/Uczelnia/Historia/Byli-Rektorzy-PW/Andrzej-PSZENICKI-1869-1941 [dostęp: 20 II 2019] (il.); B. Chwaściński, Pszenicki Andrzej, w: Polski słownik biograficzny, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1986, t. 24, s. 281–283 (bibliografia); G. I. Bogdanow, W. I. Jarochno, Andrzej Pszenicki, w: Portrety petersburskich Polaków / Портреты петербургских поляков, seria „Polonica Petropolitana” t. 3, Санкт-Петербург 2001, s. 58–61 (il.); M. Czapski, Pszenicki Andrzej, w: Inżynierowie polscy w XIX i XX wieku: 100 najwybitniejszych polskich twórców technik, red. J. Piłatowicz, Warszawa, 2001, t. 7. s. 199–202; A. Kijas, Polacy w Rosji od XVII wieku do 1917 roku. Słownik biograficzny, Poznań 2000, s. 286–289 (bibliografia); G. S. Saładaj, Pszenicki, https://um.pabianice.pl/artykul/110/1047/pszenicki [dostęp: 1 III 2019]; W rocznicę czterdziestolecia pracy prof. dra inż. Andrzeja Pszenickiego. Księga pamiątkowa, „Przegląd Techniczny” 1937, t. 76, nr 21/22, s. 683–685 i nadbitka: W rocznicę XL pracy prof. Andrzeja Pszenickiego, Warszawa 1937, s. 5–7 (Profesor Andrzej Pszenicki, il.); A. Pszenicki, Wspomnienia z działalności administracji kościoła św. Katarzyny w Petersburgu w latach 1905–1919, w: Z murów św. Katarzyny. Księga pamiątkowa b. wychowanek i wychowanków gimnazjów przy kościele św. Katarzyny w Petersburgu, Warszawa 1933, s. 71–76 oraz s. 28, 29, 68, 69, 118, 137, 294; „Dziennik Petersburski” 1911, nr 393, 1/14 maja, s. 1–2 (Sprawozdanie parafji przy kościele św. Katarzyny), s. 2 (Sprawozdanie komisji rewizyjnej parafji prz kościele św. Katarzyny), 1914, nr 1211, s. 4 (Z parafji św. Katarzyny [Wybory syndyków i Komisji rewizyjnej]); Центральный государственный исторический архив Санкт-Петербурга (CGIAStPet.) w Sankt Petersburgu: F. 381, op. 11, spr. 37 (Пшеницкий Андрей Павлович); Biblioteka Uniwersytecka KUL (BKUL) w Lublinie, Oddział Zbiorów Specjalnych, Sekcja rękopisów: rkps 780, k. 48.