Kakowski Aleksander / Какoвский Александр Францевич (1862–1938), h. Kościesza, rektor Rzymskokatolickiej Akademii Duchownej (RzAD) w Petersburgu (1910–1913), arcybiskup metropolita warszawski (1913–1938), prymas Królestwa Polskiego (1925–1938), kardynał, członek Rady Regencyjnej (1917–1918).
Urodził się 5 lutego 1862 r. w wywodzącej się z Kaków w pow. przasnyskim wielodzietnej rodzinie szlacheckiej (miał braci Józefa [ur. 1848/1849] założyciela i prezesa Banku Spółdzielczego w Przasnyszu, i Bolesława, księdza, oraz siostry Anielę [1852–1898] Miłoszewską, Zofię Willman i Ludwikę za Ignacym Ossowskim) we wsi Dębiny pod Przasnyszem w Królestwie Polskim. Ochrzczony został 16 tegoż miesiąca w kościele parafialnym św. Wojciecha w Przasnyszu. Jego ojcem był Franciszek (1827–1883), właściciel części majątku Dębiny i weteran powstania 1863 r., a matką Paulina (1826–1894) z domu Ossowska. Uczył się początkowo w domu, a następnie w szkole elementarnej w Przasnyszu i w państwowym progimnazjum w Pułtusku. W 1878 r. w wieku 16 lat wstąpił do Seminarium Duchownego w Warszawie. Po trzecim roku studiów, 31 sierpnia 1882 r. władze kościelne skierowały go jako kleryka do RzAD w Petersburgu. Po niespełna rocznym pobycie (6 kwietnia 1883) z powodu choroby płuc został jednak odwołany i wysłany na leczenie do Francji. Jak sam pisał, wyjazd ten pozwolił mu, „oprócz języków starożytnych, wyuczyć także język niemiecki, francuski i włoski oraz zakończyć moje teologiczne i prawne wykształcenie, zdobywając na Uniwersytecie Gregoriańskim stopień doktora prawa kanonicznego” (Życiorys, w: B. Czaplicki, Działalność ks. kardynała, s. 360). Wiedzę zdobywał pod nazwiskiem Długosz, gdyż nie uzyskał zgody władz rosyjskich na studia za granicą. Jako student opublikował cykl artykułów dotyczących katolickich studiów w Rzymie, zwłaszcza w zakresie prawa kanonicznego (A. K., Uniwersytety katolickie w Rzymie (List rzymski), „Przegląd Katolicki” 1886, nr 18, s. 273–275; nr 19, s. 292–294; nr 20, s. 308–310).

Po zdaniu egzaminów Kakowski obronił w 1885 r. pracę doktorską zatytułowaną O powadze rytuału piotrkowskiego ze stanowiska prawno-historycznego i powrócił do Warszawy, gdzie 30 maja 1886 r. przyjął święcenia kapłańskie. Jako kapłan wypełniał obowiązki duszpasterskie w parafii św. Andrzeja, pracując równocześnie jako urzędnik sądu biskupiego. Po dwóch latach powołany jako wykładowca prawa kanonicznego i homiletyki, wykładał w seminarium duchownym. Był nadal duszpasterzem, pracując w parafii Kurdwanów, współpracował z Towarzystwem Dobroczynności. Swoją dysertację doktorską publikował w 1893 r. w odcinkach w warszawskim „Przeglądzie Katolickim”. W latach 1894–1896 pisał artykuły do Słownika Apologetycznego Wiary Katolickiej podług dra Jana Jaugey’a, współpracował z Podręczną Encyklopedią Katolicką pod redakcją ks. Zygmunta Chełmickiego (1851–1922) – t. 1: Archidyakoni i Archidyakonaty w Polsce. Od 1898 r. pełnił funkcję rektora seminarium warszawskiego, prowadząc tam także wykłady z teologii pasterskiej, zajmował się też nadal duszpasterstwem w charakterze rektora kościoła św. Józefa. Jako pomoc dla kleryków wydał obszerny skrypt: Teologia pasterska. Wykłady w Warszawskim Seminarium Duchownym (Warszawa, 1909). Od 1901 r. był kanonikiem gremialnym kapituły metropolitalnej warszawskiej oraz kaznodzieją w tamtejszej archikatedrze pw. św. Jana Chrzciciela.

Ze względu na spodziewaną nominację na rektora petersburskiej RzAD – władze rosyjskie nie zgodziły się wówczas na kandydaturę Jana Cieplaka (1857–1926) – w lutym 1910 r. nostryfikował w RzAD swój rzymski doktorat. Gdy władze państwowe pozytywnie zaopiniowały jego kandydaturę, metropolita warszawski arcybiskup Wincenty Chościak Popiel (1825–1912) wystarał się dla niego w Rzymie o tytuł prałata (1911), a metropolita mohylewski, arcybiskup Wincenty Kluczyński (1947–1917), zaprosił go do Petersburga. Kakowski przybył tam na początku września 1910 r., a 9 września złożył w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych (MSW) wymaganą przysięgę na wierność tronowi. W trakcie pobytu nad Newą mieszkał w gmachu RzAD na Wyspie Wasiliewskiej [Васильевский остров] przy 1. Linii [1-я линия В. О] 52 (1910–1913).

Swoje poglądy i zamierzenia nowy rektor zawarł w zawoalowanej formie w wygłoszonym po łacinie na inauguracji roku akademickiego (9 września) wykładzie Oratio a rectore Caesareae Romano-catholicae petropolitanae Academiae Doctore Alexandro Kakowski canonico metropolitano Varsaviensi ad professores et alumnos eiusdem Academiae coram Excelellentissimo ac reverendissimo dno archiepiscopo Metropolita Mohyloviensi Vincentio Kluczyński compluribusque prelatis ac dignitatibus in ingresu muneris habita die 9 septembris 1910 anni in Aedibus Academiae. Petropoli, opublikowanym w roczniku naukowym RzAD „Academia Caesarea romano-catholica ecclesiastica Petropolitana” (Petropoli, 1911, s. 3–12). Przytoczył w nim treść fundamentalnych dokumentów papieskich, odnoszących się do nauczania teologii katolickiej, dając do zrozumienia profesorom i studentom, czym powinni się kierować w swej pracy. Zwrócił też uwagę na konieczność zachowania przy układaniu programu nauczania właściwej hierarchii przedmiotów, podkreślając znaczenie wykładów z Pisma Świętego. Nie mając odpowiedniego wsparcia ze strony metropolity Kluczyńskiego, zrezygnował jednak z planów reformowania uczelni, ograniczając swoją aktywność do wewnętrznych spraw Akademii. Niemniej korespondował w sprawach uczelni m.in. z o. Włodzimierzem Ledóchowskim SJ (1866–1942), przesyłał także do Watykanu sprawozdania o jej programie naukowym i kondycji materialnej.

Kakowski znalazł się w RzAD w okresie przemian, kiedy to zapoczątkowano w niej zmiany jakościowe, takie jak specjalizacje czy zwiększenie wymagań dla starających się o pozyskanie tytułów kandydata i magistra. Zmiany te z przekonaniem poparł, wprowadzając wykłady monograficzne i seminaria. Oprócz procesu naukowego dbał także o sprawy finansowe uczelni i obsadę katedr. Studentów mobilizował do formacji duchowej, a wykładowców do pracy naukowej, publikując w periodyku Akademii w latach 1911–1913. Treść swoich wykładów Nova codificatio legum ecclesiasticarum Pii Papae X legesque ab eo reformate poświęcił przygotowywanym przez Stolicę Apostolską zmianom w prawie kanonicznym. Opublikował je jako Preliminarya nowego kodeksu prawa kanonicznego w wydawanych w Petersburgu „Wiadomościach Kościelnych” z 1912 r. (z. 7–8, s. 89–96, z. 9–10, s. 117–122, z. 11, s. 143–146, z. 13–14, s. 175–181). Nie tylko współpracował z petersburskim periodykiem RzAD, od października 1911 r. pełnił także obowiązki cenzora kościelnego redagowanych przez ks. Adama Akko (d’Accault, 1863–1914) wspomnianych „Wiadomości Kościelnych”. Opublikował także pracę o dawnych synodach Synody Arcyb. Wawrzyńca Gembickiego („Ateneum Kapłańskie” 1913, nr 5, s. 285–296). W ten sposób, bez wzbudzania podejrzeń, dbał o podniesienie zarówno poziomu intelektualnego, jak i duchowego stołecznej Akademii.

We wrześniu 1910 r. Kakowski objął w Akademii katedrę prawa kanonicznego. Był pierwszym kanonistą z wykształcenia, z tego powodu poziom wykładania tej dyscypliny w RzAD znacznie się podniósł. Jego wykłady miały jasny i praktyczny układ, świadczący o tym, „że profesor swoje teoretyczne wykształcenie pogłębił i rozwinął z początku przez praktykę w studium przy Kongregacji Soboru, a następnie przez długie lata pracując jako radca i sędzia w kurii i sądzie arcybiskupim w Warszawie” (A. Petrani, Nauka prawa kanonicznego w Polsce, s. 303). Tematyka wykładów Kakowskiego obok zwyczajowego kursu z zakresu prawa kanonicznego oraz metodologii jego nauczania dotyczyła zagadnień historycznych: roli nuncjuszów, synodów prowincjalnych w wolnej Polsce, zakonów, a także prawa małżeńskiego i zagadnień akcentowanych w przygotowywanym nowym Kodeksie Prawa Kościelnego. Podejmował też temat prawodawstwa kościelno-cywilnego Imperium Rosyjskiego w stosunku do Kościoła katolickiego. Swoje wykłady dla studentów na temat nowej kodyfikacji i reform kościelnych papieża Piusa X (1835–1914) opublikował metodą litograficzną pt. Nova codificatio legum ecclesiasticarum Pii Papae X legesque ab eo reformate. Obawiając się tarć pomiędzy grupami narodowościowymi wśród wykładowców i studentów, doprowadził do nominacji na stanowisko inspektora, czyli swojego zastępcy do spraw wychowawczych, kapłana Litwina Jerzego Matulewicza-Matulaitisa (1871–1927).

Stosując swoją taktykę, jako rektor RzAD Kakowski zdołał zachować jej katolicki charakter, rozwijając poziom naukowy i nie marnując poziomu duchowego, który powoli uczelnia zdobywała. Mogła ona spokojnie pracować, ponieważ jej rektor uchodził za kapłana „prorządowego”. To też zdecydowało o braku sprzeciwu władz wobec jego nominacji na stanowisko arcybiskupa warszawskiego. Sam w późniejszych wspomnieniach twierdził, że jego kandydaturę poparli polscy posłowie do Dumy Państwowej i Rady Państwa. O swej dawnej uczelni nie zapomniał w 1914 r., gdy jego następca ks. Idzi Benedykt Radziszewski (1871–1922) rozpoczął konsultacje w sprawie reformy studiów, przesłał mu szczegółowe uwagi.

Procedura naznaczenia Kakowskiego na arcybiskupa warszawskiego rozpoczęła się w marcu 1913 r., kiedy MSW podjęło w tej sprawie rozmowy z Watykanem. Kandydat dostarczył wówczas wymagane dokumenty oraz zastrzegł w życiorysie, że często występował przeciwko opinii publicznej w sprawach kościelnych i społecznych, w trosce o dobro Kościoła i społeczności, zgodnie z zasadą: fortiter in re, suaviter in modo (twardo, jeśli chodzi o zasady, miękko, jeśli chodzi o sposoby). 9/21 maja Stolica Apostolska wystawiła bullę nominacyjną, 30 maja 1913 r. w MSW podjęto pozytywną decyzję, a cesarz Mikołaj II (1868–1918) podarował kandydatowi mitrę, pastorał i pierścień oraz 1 tys. rub. na pierwsze wydatki. Sakrę biskupią nominat postanowił przyjąć 9/22 czerwca w petersburskim kościele św. Katarzyny. Przed konsekracją arcybiskup nominat odbył 10-dniowe rekolekcje (trwające od 12 czerwca) w ufundowanym przez Władysława Bilskiego, a zarządzanym przez ks. Antoniego Maleckiego (1861–1935) zakładzie opiekuńczym Rzymskokatolickiego Towarzystwa Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny we Władysławówce pod Ługą, ok. 140 km od Petersburga. Głównym konsekratorem był biskup kujawsko-kaliski Stanisław Zdzitowiecki (1854–1927), a współkonsekratorami biskup pomocniczy mohylewski J. Cieplak i poprzednik Kakowskiego na stanowisku rektora RzAD, biskup pomocniczy łucko-żytomierski Longin Żarnowiecki (1842–1915). Świadkami uroczystości – oprócz licznie zgromadzonego duchowieństwa i wiernych – byli m.in. posłowie z Królestwa Polskiego w Dumie Państwowej oraz polscy członkowie Rady Państwa. Rząd rosyjski reprezentował dyrektor Dep. Wyznań Obcych Jewgienij W. Mienkin (1861–1918). Konsekrację tę z wielkim entuzjazmem powitano w Królestwie Polskim.

Po przyjęciu sakry arcybiskup nominat opuścił 1 lipca 1913 r. Petersburg i wyjechał z wizytą ad limina do Rzymu, a następnie na leczenie do Karlsbadu. Pobyt nad Tybrem nie uszedł uwadze rosyjskiego agenta ds. duchownych. 11/24 lipca 1913 r. doniósł on do Petersburga, że arcybiskup warszawski przez dwa tygodnie przebywał w Rzymie i w tym czasie był na audiencji u papieża oraz spotykał się z kardynałem sekretarzem stanu Rafaelem Merry del Val (1865–1930) i kardynałem kongregacji konsystorialnej Gaetano de Lai (1853–1928).

Wracając z zagranicy Kakowski, zatrzymał się na Jasnej Górze, gdzie opracował inauguracyjne orędzie. Porównał w nim swoją posługę do posługi proroka Jeremiasza, który widział klęski narodu, dlatego z bojaźnią podejmował swoją misję. Dostrzegając zaślepienie narodu goniącego za „użyciem”, wzywał do zaufania Chrystusowi. Rodziców upominał, aby troszczyli się nie tylko o materialne potrzeby dzieci. Podkreślał także obowiązek troski o ubogich, wynikający z miłości, dlatego pochwalał Akcję Katolicką, demokrację chrześcijańską i instytucje charytatywne. Wyjaśnił, że jego biskupie zawołanie: Operari, sperare (Pracować i nie tracić nadziei) nawiązuje do zawołania papieża Piusa X: Instaurare omnia in Christo (Odnowić wszystko w Chrystusie). Ingres arcybiskupa do warszawskiej archikatedry św. Jana Chrzciciela dokonał się 1/14 września 1913 r. Na uroczystości byli obecni profesor RzAD ks. Stanisław Trzeciak (1873–1944) oraz rektor Akademii ks. I. Radziszewski. Jeszcze tego samego dnia Kakowski wysłał na adres ministra spraw wewnętrznych informację o wydarzeniu, a także sprawozdanie z objęcia rządów w archidiecezji z prośbą o przekazanie Piusowi X. Władzę arcybiskupa warszawskiego przyszło mu sprawować w trudnych czasach. Był świadkiem i uczestnikiem niełatwej drogi do wolności narodu polskiego.

W rodzimej diecezji Kakowski przeprowadził na początku swych rządów nowy podział dekanalny. W 1917 r. wykorzystał 100. rocznicę powstania archidiecezji warszawskiej do zorganizowania 12 marca pierwszego zjazdu biskupów z trzech zaborów. Ogłosił wówczas list pasterski wzywający do wsparcia działań niepodległościowych – Wezwanie […] do duchowieństwa i ludu o modlitwę za Ojczyznę (Warszawa, 1917). W latach 1917–1918 był członkiem Rady Regencyjnej, 14 listopada 1918 r. zaś, „kierując się dobrem ojczyzny”, rozwiązał Radę, przekazując rządy w odrodzonym państwie Józefowi Piłsudskiemu (1867–1935). 28 października 1919 r. był w warszawskim kościele katedralnym głównym konsekratorem na biskupa ówczesnego nuncjusza w Polsce ks. Achille Rattiego (1857–1939), późniejszego papieża Piusa XI. Z kolei 17 grudnia tego roku otrzymał godność kardynała. W trakcie wojny polsko-bolszewickiej w 1920 r. pozostał w Warszawie, podpisując list wzywający Polaków do obrony. Był inicjatorem budowy wielu kościołów i kaplic, a w trakcie swoich rządów w archidiecezji erygował 70 nowych parafii. Dbając o estetyczny wygląd świątyń, powołał specjalny komitet. W 1918 r. zreorganizował kurię diecezjalną, w 1921 r. zaś dokonał rozgraniczenia diecezji w związku z powołaniem w grudniu 1920 r. nowej diecezji łódzkiej. W lipcu 1922 r. zorganizował I Synod Archidiecezjalny, a w 1925 r. zawarto przy jego udziale konkordat z Watykanem. Kakowski założył także niższe Seminarium Duchowne, dbał o wykształcenie duchowieństwa zarówno w seminarium wyższym, jak i tworząc Wydział Teologiczny Uniwersytetu Warszawskiego. W 1922 r. został przewodniczącym Rady Towarzystwa Uniwersytetu Lubelskiego (późniejszy Katolicki Uniwersytet Lubelski). W celu kształcenia inteligencji katolickiej utworzył w 1937 r. pierwszy w Polsce Instytut Wyższej Wiedzy Religijnej.

Organizował życie zakonne i duszpasterstwo młodzieży akademickiej, w 1921 r. utworzył stowarzyszenie Juventus Christiana. Jego kierownictwo powierzył w grudniu 1920 r. ks. Edwardowi Szwejnicowi (1887–1934), byłemu prefektowi (1914) polskich i rosyjskich szkół średnich nad Newą oraz kapelanowi tamtejszego polskiego harcerstwa i Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Uczestniczył również w organizowaniu Ligi Katolickiej, a w 1926 r. odbył się w Warszawie pod jego przewodnictwem Zjazd Katolicki. W 1933 r. erygował Archidiecezjalny Instytut Akcji Katolickiej i jako pierwszy hierarcha w Polsce powołał do życia Stowarzyszenie Mężów Katolickich. W tym samym roku interweniował w Ministerstwie Spraw Zagranicznych w sprawie uwolnienia z sowieckiego więzienia i sprowadzenia do kraju ówczesnego biskupa pomocniczego mohylewskiego A. Maleckiego, który ostatecznie dotarł do Warszawy w ciężkim stanie w kwietniu 1934 r. W 1930 r. założył Katolicki Związek Instytucji i Zakładów Wychowawczych „Caritas”. W 1936 r. zwołał pierwszy synod plenarny biskupów polskich w Częstochowie. Zalecał dbać o zabytki sztuki sakralnej. Był inicjatorem utworzenia Muzeum Archidiecezjalnego w Warszawie. Jego troska o ludzi potrzebujących pomocy przejawiała się m.in. w zwołaniu dorocznego Tygodnia Miłosierdzia oraz w organizacji domu pracy dla ubogich na warszawskim Bródnie. Wspierał także rozwój prasy katolickiej. Duchowieństwu polecał zaś tworzenie rad szkolnych na wsiach, czytelni, bibliotek parafialnych. Planował otwarcie w stolicy uniwersytetu wiejskiego.

Zmarł 30 grudnia 1938 r. w Warszawie. Jego pogrzeb 3 stycznia 1939 r. stał się manifestacją czci, jaką był otaczany. Zgodnie z wolą zmarłego zamiast wieńców i kwiatów składano ofiary na rzecz najuboższych w Katolickim Związku „Caritas”. Został pochowany najpierw w podziemiach archikatedry św. Jana Chrzciciela, następnie ciało przeniesiono na cmentarz Bródnowski (kw. z 7-A), gdyż spocząć chciał „wśród mogił dla najuboższych”.

Poza wspomnianymi licznymi publikacjami i mowami (Oratio a rectore…, „Academia Caesarea romano-catholica ecclesiastica Petropolitana”, Petropoli 1911, s. 3–12), na łamach petersburskiego rocznika akademickiego ukazały się istotne prace Kakowskiego z zakresu ustawodawstwa kościelnego: Vademecum pro nuntiis apostolicis in Polonia a Galeazzo Marescotti Nuntio Apostolico circa a. 1670 exaratum, quod apud Ciampi inscribitur L’istruzione al nuovo Nunzio di Polonia; Preliminaria Kodeksu Piusa X (1912) oraz Congregatio synodalis totius provinciae gnesnensis ab archiepiscopo Jacobo Uchański coacta praesidente Stanislao Karnkowski episcopo vladislaviensi et Pomeraniae. Petricoviae die 1 Octobris 1578 anni celebrata nec non Congregatio synodalis archidiaconatus camenensis ab archiepiscopo Laurentio Gembicki in oppido Camen die XXVI Septembris 1619 anni celebrata (1913). W trakcie pracy nad Newą wydał również Biskupa Stanisława Karnkowskiego Zbiór Konstytucji Synodalnych. Przyczynek do historii ustawodawstwa w Polsce (Włocławek, 1912). Jego ówczesne zainteresowania koncentrowały się na prawnych aspektach funkcjonowania polskiego Kościoła katolickiego w minionych wiekach oraz na zasadach kierowania Kościołem w Rosji.

W okresie późniejszym ukazało się drukiem wiele orędzi arcybiskupa, takich jak Orędzie J. E. Arcybiskupa Warszawskiego Dra Aleksandra Kakowskiego do wiernych Archidiecezji w dniu ingresu do katedry metropolitalnej św. Jana w Warszawie (Warszawa, 1913), oraz listów pasterskich, m.in. O miłosierdziu chrześcijańskim (1931), O zgodzie narodowej (1932), O Eucharystii (1934), do kapłanów (1936), O trzeźwości i abstynencji (1937) i do młodzieży (1938). Ukazały się też drukiem jego pamiętniki: Z niewoli do niepodległości. Pamiętniki, red. i oprac. T. Krawczak, R. Świętek (Kraków, 2000).

Kakowski został odznaczony Wielką Wstęgą Orderu Polonia Restituta (1922) i Orderem Orła Białego (1925). Piastował też godność baliwa honorowego zakonu maltańskiego (1930) oraz kanclerza kapituły Orderu Orła Białego (1932).

Bronisław Czaplicki


Bibliografia:
J. Mandziuk, Kakowski Aleksander, w: Encyklopedia Katolicka, Lublin 2000, t. 8, kol. 346–347 (bibliografia); Z. Dłużewska-Kańska, Kakowski Aleksander, w: Polski słownik biograficzny, Wrocław–Warszawa 1964–1965, t. 11, s. 426–428 (bibliografia); L. Grzebień, Kakowski Aleksander, w: Słownik polskich teologów katolickich, Warszawa 1983, t. 6, s. 19–21 (bibliografia i wykaz publikacji); P. Nitecki, Kakowski Aleksander, w: Słownik Biograficzny Katolicyzmu Społecznego w Polsce, Lublin 1994, t. 2, s. 10–12 (bibliografia); B. Czaplicki, Działalność księdza Aleksandra Kakowskiego w Petersburgu w latach 1910–1913, „Warszawskie Studia Teologiczne” 2009, R. 22, t. 1, s. 341–362; tenże, Ks. Konstanty Budkiewicz (1867–1923). Życie i działalność, Katowice 2004; M. Gajownik, Arcybiskup Aleksander Kakowski wobec niepodległości Polski, „Saeculum Christianum” 1999, R. 6, nr 2, s. 43–60; Kardynał Aleksander Kakowski Metropolita warszawski (1913–1938). Kalendarium (z wypisami), oprac. M. Makowski, Warszawa 2015; Kardynał Kakowski. Posłaniec wolności, oprac. W. Krzyżewski, Warszawa 2017; W. Malej, Kardynał Aleksander Kakowski w świetle własnych wspomnień, „Nasza Przeszłość” 1958, t. 8, s. 243–279; J. Żyźniewski, Pierwszy synod warszawski i problem konkordatu. Dwa epizody z działalności Kard. Aleksandra Kakowskiego (1862–1938), „Warszawskie Studia Teologiczne” 1998, t. 11, s. 51–72; P. Przeciszewski, Aleksander Kakowski – współtwórca niepodległości, kardynał i mąż stanu, https://ekai.pl/aleksander-kakowski-wspoltworca-niepodleglosci-kardynal-i-maz-stanu [dostęp: 29 I 2020]; A. Petrani, Nauka prawa kanonicznego w Polsce w XVIII i XIX wieku, Lublin 1961, s. 303; F. Rutkowski, Biskup Antoni Malecki (1861–1935), Warszawa 1926 [praca dedykowana A. Kakowskiemu], s. 9–10, 41, 108–110, 116, 119, 120, 123, 132; I. Wodzianowska, Rzymskokatolicka Akademia Duchowna w Petersburgu, Lublin 2007, s. 44–46, 86–87, 92–93, 134–138, 157, 160–161, 205–208, 210, 219, 230, 259, 265; Российский государственный исторический архив (RGIA) w Sankt Petersburgu: F. 821, op. 125, spr. 401, k. 78–84 (nominacja do RzAD), F. 821, op. 128, spr. 1161 (nominacja na metropolitę warszawskiego), F. 826, оp. 1, spr. 1885 (nominacja na rektora); Lietuvos Mokslu Akademijos Biblioteka w Wilnie: F. 161, poszyt 14–15 (Prelectiones Iuris canonici).