Jastrzębski Mikołaj / Ястребский (Ястжембский) Николй Феликсович (1808–1874), h. Zaremba, inżynier komunikacji, profesor wytrzymałości materiałów w petersburskim Instytucie Korpusu Inżynierów Komunikacji, wykładowca w Instytucie Technologicznym w Petersburgu, pułkownik.

Urodzony 10 lipca/3 sierpnia 1808 r. w rodzinie szlacheckiej, w majątku Borysowszczyzna w pow. rzeczyckim koło Homla, w gub. mińskiej na Białorusi. Jego ojciec Feliks był sędzią mierniczym w powiecie. Jastrzębski uczył się w domu, a następnie w 1826 r. podjął studia na Wydziale Matematycznym Uniwersytetu Wileńskiego. Po ich ukończeniu w 1830 r. wstąpił do Instytutu Korpusu Inżynierów Komunikacji [Институт Корпуса инженеров путей сообщения] im. Aleksandra I (IIK) w Petersburgu. Był tam uczniem znanego matematyka i mechanika Michaiła W. Ostrogradzkiego (1801–1862). Naukę zakończył w 1832 r. jako prymus ze stopniem inżyniera porucznika. Pozostał na uczelni jako repetytor, wspomagając byłych nauczycieli mechaniki stosowanej Pawła P. Mielnikowa (1804–1880) oraz budownictwa i wytrzymałości materiałów Michaiła S. Wołkowa. W 1834 r. wspólnie z kolegami z uczelni opracował Собрание рисунков в сфере строительного мастерства [Wybór rysunków z zakresu sztuki budowlanej], będące prezentacją czołowych obiektów inżynieryjnych tego czasu. W tym okresie zainteresował się też budową mostów żelaznych, w szczególności wiszących.

W 1835 r. wraz ze Stanisławem Kierbedziem sen. (1810–1899) zorganizował w IIK laboratorium mechaniczne. W 1837 r. został pomocnikiem profesora budownictwa lądowego i wodnego oraz mechaniki praktycznej. Równocześnie z pracą w IIK wykładał matematykę oraz budowę maszyn w Szkole Inżynierów Cywilnych [Училищe гражданских инженеров], a także mechanikę w stołecznych Instytucie Górniczym [Институт Корпуса горных инженеров] i II Korpusie Kadeckim [2-oй кадетский корпус]. Od 1835 r. liczne artykuły własne oraz tłumaczenia z jęz. francuskiego zamieszczał w czasopiśmie „Żurnał Gławnogo Uprawlenija Putej Soobszczenija i Publicznych Zdanij” [Журнал Главного управления путей сообщения и публичных зданий; Dziennik Zarządu Głównego Komunikacji i Budowli Publicznych]. Za pracę Курс практической механики [Kurs praktycznej mechaniki] (Санкт-Петербург 1837–1838, t. 1–2), będącą pierwszym rosyjskim podręcznikiem z tej dziedziny, otrzymał w 1839 r. Nagrodę Demidowską Petersburskiej Akademii Nauk. W 1843 r. został sekretarzem Konferencji Instytutu Korpusu Inżynierów Komunikacji i współpracownikiem redaktora „Żurnała Gławnogo Uprawlenija…”. Rok później otrzymał nominację na profesora w IIK. W latach 1844–1848 mechanikę i budowę maszyn wykładał w Instytucie Technologicznym [Технологический институт]. Opublikował w tym okresie według własnego kursu w IIK pracę Начальные основания общей и прикладной механики [Główne założenia mechaniki ogólnej i praktycznej] (Санкт-Петербург 1846, t. 1–2), za którą otrzymał od cara Mikołaja I (1796–1855) nagrodę w wysokości 2 tys. rub.

W 1848 r. został naczelnikiem Oddziału Dróg Bitych w XI Okręgu Komunikacji w Mohylewie. Przenosiny ze stolicy motywował względami osobistymi, choć są podejrzenia, że na jego wyjazd miał wpływ zatrudniony od 1843 r. w IT i IKK kuzyn Jan Ferdynand Jastrzębski (1814–1886), który w 1848 r. związał się z rewolucyjnym kółkiem Michaiła W. Pietraszewskiego (1821–1866), za co został aresztowany w maju 1849 r. W 1857 r., po kilku latach pracy, powierzono mu funkcję inspektora i członka Ogólnego Zebrania Zarządu tego okręgu. Kierował budową szos, kijowskiej z Dowska do Mohylewa i z Mohylewa do Bobrujska, oraz przebudową zapory ziemnej w Bobrujsku. Ponadto zaprojektował mosty przez Dźwinę w Witebsku i przez Dniepr w Mohylewie. W Mohylewie zbudował duży młyn parowy. W 1862 r. został stałym członkiem kostromskiej gubernialnej Komisji Budowlanej i Drogowej. W 1863 r. przeszedł na emeryturę i osiadł w Mohylewie, gdzie kierował zbudowanym przez siebie młynem. Zgodnie z obowiązującą w Rosji tabelą rang po zaszeregowaniu do VI kl. został awansowany do stopnia pułkownika.

W ostatnich latach życia pisał pracę Главные основы двойной бухгалтерии [Główne założenia podwójnej buchalterii]. Spisał też pamiętniki Записки инженера [Zapiski inżyniera], które pozostały w rękopisie. Oprócz techniki interesował się literaturą, zwłaszcza twórczością Nikołaja W. Gogola (1809–1852). Utrzymywał kontakty z Nikołajem J. Prokopowiczem (1810–1857), poetą, bliskim przyjacielem pisarza, redaktorem pierwszego czterotomowego wydania jego dzieł. Na skutek nieporozumienia w styczniu 1872 r. poczytna gazeta „Russkaja starina” [Русская старина] opublikowała pt. tytułem Похождения Чичикова, или Мертвые души. Поэма Н. В. Гоголя. Новые отрывки и варианты [Przygody Cziczikowa lub Martwe dusze. Poety N. W. Gogola. Nowe fragmenty i warianty] przyjęte z entuzjazmem przez czytelników fragmenty drugiego tomu Martwych dusz Gogola, które jednak nie były, jak twierdzono, przechowanym przez Jastrzębskiego rękopisem pisarza, a jego własnym udanym literacko dziełem. Po korespondencji prawdziwego autora z redakcją gazeta umieściła latem 1873 r. w tekście Подделка под Гоголя: Литературный курьез [Podróbka Gogola. Kuriozum literackie] stosowne wyjaśnienia.

Był dwukrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną była Maria Sawicka, drugą Klara Serwiróg. Miał czterech synów z drugiego małżeństwa, którzy ukończyli gimnazjum w Mohylewie: Włodzimierza (1843 w Petersburgu – po 1884), dyrektora na Kolei Południowo-Zachodniej oraz ziemianina – właściciela rodowej Borysowszczyzny w gub. mińskiej, którą przejął po zrzeczeniu się przez braci praw do niej, Konstantego (1845–1919), dyrektora Kolei Rybińsko-Bołogojskiej i Towarzystwa Kolei Konnej w Petersburgu, Stanisława (1846–1919), pracownika petersburskiego Ministerstwa Komunikacji, dyrektora Departamentu Kolei Żelaznej, zamieszkałego przy ul. Nikołajewskiej [Николаевская ул.] (obecnie ul. Marata [Марата ул.]) 52, oraz Michała (1859–1882), studenta medycyny.

Zmarł w 1874 r. w Mohylewie i tam został pochowany na cmentarzu katolickim (mogiła zachowała się).


Bibliografia:
Ястрэбскі (Ястржэмбскі) Мікалай Федаравіч, w: Асветнікі зямлі беларускай. X – пачатак XX ст. Энцыклапедычны даведнік, Вып. 2, Мінск 2006, s. 490; А. Н. Боголюбов, Математики. Механики. Биографический справочник, Киев 1983, s. 639; Русский биографический словарь, Санкт-Петербург 1913, t. 25, s. 197–199; B. Chwaściński, Jastrzębski Mikołaj, w: Słownik biograficzny techników polskich, Warszawa 1993, z. 3, s. 168; A. Kijas, Polacy w Rosji od XVII wieku do 1917 roku. Słownik biograficzny, Poznań 2000, s. 131–132 (bibliografia); Инж. С. М. Житков, Биографии инженеров путей сообщения, Вып. 1, ред. заслуж. проф. П. Н. Андреев, Санкт-Петербург 1889, s. 113–116; Ленинградский Институт инженеров железнодорожного транспорта 1809–1959, Mocквa 1960; L. Bazylow, Polacy w Petersburgu, Wrocław 1984, s. 322 i wyd. ros. Sankt Petersburg 2003; А. А. Гусак, Практычная механiка i «Мёртвыя душы» Мiкалай Ястрэбскi, Мiнск 1992; А. Яковлев, „Мертвые души” полковника Ястржембского, http://www.sb.by/kultura/article/mertvye-dushi-polkovnika-yastrzhembskogo.html [dostęp: 16 XI 2016]; Księga pamiątkowa inżynierów technologów Polaków wychowańców Instytutu Technologicznego w Petersburgu (w rocznicę stulecia uczelni), Warszawa 1933, s. 22; J. Róziewicz, Polsko-rosyjskie powiązania naukowe (1725–1918), Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1984, s. 191, 195; А. С. Шибут, Николай Ястржембский: инженер, учёный и литератор [PDF]; Инж. С. М. Житков, Институт инженеров путей сообщения Императора Александра I, Санкт-Петербург 1899, s. 71; Список лиц окончивших курс наук в Институте инженеров путей сообщения Императора Александра I [с 1811 по 1882 год], Санкт-Петербург 1883, s. 88.