Iwanowski Ignacy / Ивановский Игнатий Иакинфович (1807–1886), h. Rogala, prawnik, profesor Uniwersytetu Petersburskiego (UP), wykładowca Korpusu Paziów.

Pochodził ze żmudzkiej rodziny szlacheckiej, której gałąź osiadła w woj. mińskim i piastowała tam urzędy ziemskie. Był prawdopodobnie synem Hiacynta, a może Ignacego, starosty mińskiego, i Marianny z Woyniłłowiczów. W tym drugim przypadku miałby brata Józefa i siostrę Teresę. Po ukończeniu z wyróżnieniem gimnazjum w Mińsku studiował prawo na Uniwersytecie w Wilnie. W trakcie studiów dwukrotnie był nagrodzony za napisane opracowań De sacrilegio [O świętokradztwie] i O poczytalności. Studia ukończył 30 grudnia 1826 r. jako kandydat praw na podstawie dysertacji De libera mercatura [O wolnym handlu]. Następnie nauczał historii i geografii w jednym z wileńskich gimnazjów. W listopadzie 1827 r. skierowano go do Moskwy w celu pogłębienia znajomości języka rosyjskiego na tamtejszym uniwersytecie. Kolejnym etapem jego formacji intelektualnej była kontynuacja od 1828 r. studiów prawniczych w Instytucie Profesorskim w Dorpacie (obecnie Tartu w Estonii). Należał tam do korporacji akademickiej „Konwent Polonia”. Tytuł doktora praw uzyskał w 1832 r. na podstawie dysertacji De libera mercatura capita duo, quibus de bilancia mercatoria, interdictis ac portoriis agitur. Dissertatio inauguralis ad gradum doctoris Juris [O wolnym handlu dwa rozdziały, w których traktuje się o bilansie handlowym, zakazach i cłach. Dysertacja na stopień doktora prawa] (Dorpat, 1833). Na dalsze 3-letnie studia w zakresie prawoznawstwa wyjechał za granicę. Na Uniwersytecie Berlińskim słuchał wykładów tak znakomitych luminarzy nauki, jak profesorowie Friedrich Carl von Savigny (1779–1861) i Jules Michelet (1798–1874).

W 1835 r. Iwanowski powrócił do Rosji, by jako pierwszy polski prawnik po próbnym wykładzie Краткий взгляд на науку дипломатии вообще [Krótki pogląd na ogólną naukę dyplomacji] (druk „Żurnal Ministerstwa Narodnago Prosweszczenija” [Журнал Министерства Народного Просвещения], 1836, t. 9) podjąć wykłady w katedrze prawa międzynarodowego i dyplomacji na stołecznym uniwersytecie. Studiujący wówczas prawo Tadeusz Bobrowski (1829–1894) tak przedstawił jego działalność dydaktyczną: „Bardzo zdolnym i pociągającym w wykładach był Iwanowski Ignacy, Polak rodem z Mińska, profesor pr[awa] międzynarodowego i publicznego europejskiego. Ostatnie porównawczo wykładał w bardzo zajmujący sposób. Wymowny, dowcipny, oczytany w swej specjalności, masą historycznych i dyplomatycznych anegdot wykłady swe ożywiał, a przedmioty jego wykładów srodze wówczas podejrzanymi były, trzeba więc było dużo taktu i sprytu, by mówić o konstytucjach za czasów cesarza Mikołaja i nie potknąć się, i albo nie wpaść w serwilizm, albo nie przegadać się. Iwanowski umiał te szkopuły omijać i w kołach studenckich był profesorem bardzo popularnym, a na lekcje jego uczęszczali tłumnie i nieprawnicy. Ale dostrzegano także słabsze strony tego wykładowcy: wykłady jego wszakże zostawiały do życzenia, bo często przychodził nieprzygotowany, zarzucony będąc pracą” (Pamiętnik mojego życia, t. 1).

Iwanowski wyróżniał się solidną wiedzą, dlatego został od razu doceniony i już w 1836 r. awansowany na profesora nadzwyczajnego, a w następnym roku na zwyczajnego. Dwadzieścia lat później nadano mu tytuł zasłużonego profesora UP. Wedle cytowanego już T. Bobrowskiego: „Był to naukowy wyrobnik, a nie uczony, nigdy nic nie napisał w swej specjalności, gdyż zanadto był rozproszony, ale w wyrobnictwie swoim był pożytecznym, bo wykładami swymi do studiów pociągał, rad i zachęty dla pracujących nie szczędził, a w rozpoznawaniu uzdolnienia młodzieży bardzo był trafny. […] Nie tylko przez studentów, ale i przez kolegów bardzo był lubianym i poważanym we wszystkich zakładach naukowych, w których wykładał” (Pamiętnik mojego życia, t. 1). Poruczano mu odpowiedzialne stanowiska w administracji uczelnianej – dziekana Wydziału Prawa (1838, 1840, 1844, 1863) oraz prorektora. W latach 1861–1866 uczestniczył, podobnie jak karnista Włodzimierz Spasowicz (1829–1906), w pracach Komitetu Naukowego Głównego Zarządu Szkół, który przygotowywał projekt nowego prawa o uniwersytetach i innych szkołach wyższych. Opracował dla tegoż komitetu część dotyczącą spraw osobowych – mianowań i zwolnień wykładowców akademickich. Wykłady prowadził do 1870 r. – wtedy katedrę prawa międzynarodowego przejął jego uczeń prof. Friedrich Fromhold Martens (1845–1909). W 1873 r. został obrany honorowym członkiem UP.

Jego dorobek naukowy nie był wielki, ogłosił drukiem kilka godnych uwagi tekstów naukowych, m.in. О началах постепенного усовершенствования государств [O początkach stopniowego reformowania państw] (Санкт-Петербург, 1837), О правах Дании на Зундский и Бельтский проливы, преимущественно в отношении пошлин [O prawach Danii do cieśnin Sund i Bełt, szczególnie w odniesieniu do ceł] (druk „Żurnal Ministerstwa Narodnago Prosweszczenija”, 1848, t. 59), Краткий взгляд на науку дипломатии вообще [Krótki pogląd na ogólną naukę dyplomacji] (tamże, 1857, t. 9), oraz Руководство статистики европейских государств, для преподавания в военно-учебных заведениях [Przewodnik statystyczny państw europejskich do wykładania w uczelniach wojskowych] (Санкт-Петербург, 1857).

Przytoczona powyżej opinia Bobrowskiego wynikała z faktu, że oprócz profesury uniwersyteckiej Iwanowski wykładał ekonomię polityczną i statystykę w elitarnym Korpusie Paziów i Liceum Aleksandrowskim (1837–1867) w Carskim Siole oraz w Mikołajewskiej Szkole Kawalerii (według Bobrowskiego Szkole Artylerii). Był ponadto „inspektorem pensjonów kobiecych w stolicy, posada bardzo korzystna, z której wcale nie korzystał, był na koniec cenzorem, co mu nie przeszkadzało być dobrym Polakiem” (tamże, t. 1). Ten ostatni urząd sprawował od 12 lipca do 3 sierpnia 1840 r. w związku z nieobecnością kuratora Petersburskiego Okręgu Naukowego, pełniącego jednocześnie obowiązki szefa Petersburskiego Komitetu Cenzury. Ponownie pełnił funkcję cenzora tegoż Komitetu od 27 kwietnia 1844 r. do 13 sierpnia 1847 r., tym razem jako delegat UP.

Petersburski dom Iwanowskiego był miejscem częstych spotkań młodzieży polskiej z ziem litewsko-białoruskich (tzw. guberni zabranych), gdyż jako jedyny z profesorów zapraszał studentów do domu. Bywali tam m.in. Jozafat Ohryzko (1827–1890), Aleksander Oskierko (1830–1911) i Bolesław Świętorzecki (1876–1938). Niedzielne spotkania miały charakter rekreacyjny, a jak wspominał Bobrowski, podczas tych spotkań ich gospodarz tańczył jak młodzieniaszek lub grał w wista.

Profesor Iwanowski „dyrygował” (według określenia Bobrowskiego) także wychowaniem Nikołaja Alieksiejewicza (1827–1885), syna generała adiutanta Aleksieja F. Orłowa (1786–1861), ulubieńca cara Mikołaja I (1796–1825), szefa żandarmerii, a następnie przewodniczącego Rady Państwa. Koneksje z tak wysoko postawionym dygnitarzem okazały się zbawienne, gdy nie dopełniwszy cenzorskich obowiązków, dopuścił do ukazania się „nieprawomyślnej” publikacji na temat przyłączenia Małorosji, którym to mianem określano w Imperium Rosyjskim ziemie ukraińskie. Wprawdzie musiał opuścić posadę cenzora, tracąc wysłużoną już emeryturę, ale udało mu się uniknąć innych, bardziej przykrych konsekwencji swego „zaniedbania”. Na ogół udawało się Iwanowskiemu zachowywać względną równowagę pomiędzy poczuciem polskiej świadomości narodowej i zwyczajną przyzwoitością a lojalnością wobec władz.

Ożenił się z daleką krewną, pochodzącą z rodziny Iwanowskich, która wedle opinii T. Bobrowskiego była „nie bardzo inteligentną co prawda, ale która w polszczyźnie wychowywała dzieci”. Zdaniem tegoż autora „nie przeszkodziło to wszakże synowi przejść na prawosławie dla kariery, co musiało być srogim ciosem dla ojca” (tamże, t. 1). Był to cios tym cięższy, że on sam potrafił się przeciwstawić administracyjnym naciskom ze strony kuratora, ryzykując pominięciem przy awansach.

Iwanowski zmarł 28 sierpnia 1886 r. w Leznie (pow. chełmski gub. pskowskiej). Pochowany został prawdopodobnie w Petersburgu na katolickim cmentarzu Wyborskim, gdzie spoczęło kilkoro Iwanowskich, w tym Julia Iwanowska (6 lipca 1818 – 28 kwietnia 1867), zapewne jego żona.


Bibliografia:
Сетевой биографический словарь историков Санкт-Петербургского университета XVIII–XX вв., Санкт-Петербург, 2012–2014, http://bioslovhist.history.spbu.ru/component/fabrik/details/1/500.html [dostęp: 25 IX 2015]; Биографический словарь профессоров и преподавателей Императорского Санкт-Петербургского Университета за истекшую третью четверть века его существования 1869–1894 гг., Санкт-Петербург 1896, t. 1 (A–L); A. Kijas, Polacy w Rosji od XVII wieku do 1917 roku. Słownik biograficzny, Poznań 2000, s. 118 (bibliografia); G. Błaszczyk, Herbarz szlachty żmudzkiej, Warszawa 2015, t. 2; Słownik bio-bibliograficzny dawnego Uniwersytetu Wileńskiego, oprac. R. Mienicki, Wilno 1935; L. Bazylow, Polacy w Petersburgu, Wrocław 1984; F. Nowiński, Polacy na Uniwersytecie Petersburskim w latach 1832–1884, Wrocław 1986; J. Schiller, Universitas Rossica. Koncepcja rosyjskiego uniwersytetu 1863–1917, Warszawa 2008; T. Bobrowski, Pamiętnik mojego życia, t. 1, O sprawach i ludziach mego czasu, oprac. S. Kieniewicz, Warszawa 1979; Biblioteka Narodowa w Warszawie: rkps 7861 (Ludwik Janowski, Notatki bio-bibliograficzne dotyczące osób z kresów wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, t. 3, s. 22–23); „Kraj” 1886, nr 35, 31 sierpnia/12 września, s. 12 (informacja o zgonie).