Godlewski Michał / Годлевский Михаил Антонович (1872–1956), h. Gozdawa, profesor Akademii Duchownej (AD) i Uniwersytetu Jagiellońskiego (UJ), sufragan łucko-żytomierski, autor publikacji z historii Kościoła, pseud. G., Gozdawa.

Urodził się 21 października 1872 r. w Warszawie w rodzinie szlacheckiej jako syn Antoniego Ludwika (1826–1899), prezesa Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego w Siedlcach, i Anieli Klementyny Le Brun de la Scie (1839–1901). Miał trójkę rodzeństwa: Stanisława Aleksandra (1867–1933), Antoninę Ludwikę i Kazimierza Józefa (ur. 1874). Dzieciństwo spędził w rodzinnym majątku Kamionna (gub. siedlecka) na Mazowszu, następnie uczęszczał w Warszawie do 4. Gimnazjum, a po jego ukończeniu w 1893 r. wstąpił do miejscowego Seminarium Duchownego. W 1897 r. został skierowany na dalsze studia teologiczne do AD w Petersburgu. W trakcie studiów uzyskał święcenia kapłańskie w 1900 r. w Warszawie. Po uzyskaniu stopnia magistra teologii cum eximia laude w czerwcu 1901 r. po obronie prac Societas Jesu et restauratio religionis catholicae in Polonia saeculo XVI [Jezuici i odnowienie religii katolickiej w XVI-wiecznej Polsce] oraz О повести Григоровича «Антон Горемыка» [O powieści Grigorowicza [Dmitrij W., 1822–1900] „Anton Goremyka”, 1847] wyjechał celem dopełnienia nauk do Fryburga Szwajcarskiego. Studiował tam historię Kościoła pod kierunkiem belgijskiego dominikanina Pierra Mandonneta (1858–1936) oraz historyka kościoła i archeologa Johanna Petera Kirscha (1861–1941).

Po obronie doktoratu (który nostryfikował w 1909 r.) został zatrudniony od 1903 r. w petersburskiej AD. Początkowo wykładał homiletykę, a już rok później kierował katedrą historii Kościoła (od września 1904 do 1917 r.). Od grudnia 1908 r. do kwietnia 1914 r. był również członkiem zarządu Akademii. Przez 14 lat (wrzesień 1903 – 1917) prowadził też bibliotekę uczelni, próbując ratować w 1917 r. najcenniejsze rękopisy i druki. Wywiózł wówczas do Żytomierza ok. 2 tys. tomów książek o treści historyczno-religijnej oraz kilkanaście pudeł z aktami z końca XVIII wieku i 1. poł. XIX w., które zawierały m.in. rozporządzenia i dokumenty Uniwersytetu Wileńskiego oraz materiały dotyczące prześladowań Polaków przez wileńskiego generała gubernatora Michaiła N. Murawjowa „Wieszatiela” (1796–1866). Zdeponował je w gmachu kapituły łucko-żytomierskiej przy placu Katedralnym, skąd władze sowieckie w 1919 r. po zajęciu budynku miały je przekazać do Biblioteki Miejskiej w Żytomierzu, ale ślad po nich zaginął.

Godlewski poszerzał swoją wiedzę, badając archiwa petersburskie. Od 1905 r. rektorzy uczelni niejednokrotnie zwracali się do ministra spraw wewnętrznych z prośbą o zezwolenie na jego pracę w archiwach, m.in. Departamentu Wyznań Obcych i Archiwum Państwowym. Prowadził kwerendy dotyczące dziejów Kościoła katolickiego w Rosji od końca XVIII do początku XIX w., m.in. na temat zakonu maltańskiego, abp. Stanisława Bohusza-Siestrzeńcewicza (1731–1826), konkordatu, dziejów kolegium jezuickiego w Petersburgu. Opracował i przepisał Diarium Collegia Petropolitani Paulini SJ – dwutomowy diariusz kolegium z lat 1800–1815. Zebrał ogromny materiał archiwalny, który tylko w niewielkiej części udało mu się wywieźć później do Polski. Rezultatem pracy ks. Godlewskiego w archiwach ministerialnych było wiele artykułów dotyczących historii Kościoła w cesarstwie rosyjskim. Dzięki świetnej znajomości jęz. francuskiego i kontaktom z arystokracją petersburską „miał dostęp do archiwów w takim stopniu, jak żaden poza nim uczony polski” (M. Żywczyński, Godlewski Michał, PSB, t. 8, s. 181). Wyniki swoich badań uczony przedstawiał również na seminariach w AD. W 1911 r. prowadził m.in. seminarium na temat stosunków między Stolicą Apostolską a Imperium Rosyjskim w okresie panowania Aleksandra I (1777–1825). Wykład monograficzny poświęcił natomiast inskrypcjom w chrześcijańskich katakumbach. „Wykładał niezwykle żywo i barwnie, co zapewniało mu znaczną popularność. Nie przerabiał w sposób kompendialny pełnego kursu historii Kościoła, ale tylko wybrane okresy, które omawiał szeroko ze wskazywaniem na źródła i ważniejsze opracowania. Resztę materiału studenci uzupełniali samodzielnie z podręczników” (S. Piech, Wydział Teologiczny Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1880–1939, Kraków 1995, s. 138). W latach 1906–1912 publikował 5-tomową serię źródłową Monumenta Ecclesiastica Petropolitana w roczniku akademickim „Academia Caesarea Romano-Catholica Ecclesiastica Petropolitana”. Ponadto wydrukował artykuły ukazujące sylwetki poszczególnych rektorów oraz profesorów uczelni, a także dotyczące jej dziejów.

Zaangażował się w działalność Koła Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości w Petersburgu, które zajmowało się poszukiwaniem, rejestracją i ochroną zabytków polskich wywiezionych do Rosji. Od 1915 r. był wiceprezesem Koła. Należał także do tamtejszego Towarzystwa Miłośników Historii. Był współpracownikiem petersburskiego tygodnika poświęconego kulturze polskiej „Myśl Narodowa” (1916–1917). W kwietniu 1917 r. brał udział w pracach Komisji Likwidacyjnej do spraw Królestwa Polskiego, działającej pod przewodnictwem adwokata i działacza politycznego Aleksandra Lednickiego (1866–1934) w jej działach oświatowym i kościelnym.

Poza pracą naukową prowadził też Godlewski działalność opiekuńczo-charytatywną na terenie Petersburga. Od 1900 r. był kapelanem założonego w 1856 r. przez św. Zygmunta Szczęsnego Felińskiego (1822–1895) przytułku dla dziewcząt i schroniska dla starszych kobiet [Приют для женщин римско-католического вероисповедания] prowadzonego przez powołane do życia nad Newą także przez Felińskiego Zgromadzenie Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi. W zakładzie mieszczącym się na Wyspie Wasiljewskiej [Васильевский остров] pod adresem 14. Linia [14-я линия ВО] 25–27 stale przebywało ok. 150 dziewcząt, 60 sierot polskich oraz 40 starszych osób. Ponadto istniała tam również szkoła, do której uczęszczało 250 dzieci. Godlewski był także kapelanem sióstr.

W październiku 1916 r. został prekonizowany biskupem tytularnym Agbia Egei i sufraganem łuckim i żytomierskim; sakrę biskupią przyjął 4 lutego 1917 r. w Petersburgu. Jako sufragan rezydował do roku 1918 w Żytomierzu, a następnie w Łucku. Był wikariuszem generalnym, oficjałem i administratorem obu diecezji (1926). Zaangażował się w działalność wołyńskiej Polskiej Macierzy Szkolnej, dbając o rozwój szkolnictwa, jako jej prezes inicjował powstanie szkół powszechnych, gimnazjów oraz seminariów nauczycielskich.

W 1926 r. zrezygnował z funkcji sufragana, by poświęcić się pracy naukowej. W lutym 1927 r. objął katedrę historii Kościoła Powszechnego na Wydziale Teologicznym UJ. Prowadził ponadto wykłady z patrologii i historii dogmatów (1929/1930). W czasie pracy na UJ nadal kontynuował rozpoczęte w Petersburgu prace nad dziejami Kościoła katolickiego w Rosji i w Polsce w XIX wieku. 14 stycznia 1949 r. otrzymał nominację na arcybiskupa tytularnego Amorianus. W 1951 r. przeszedł na emeryturę.

Wydał wiele prac i dokumentów odnoszących się do dziejów Kościoła w Rosji. Będąc zwolennikiem teorii o decydującej roli wybitnych jednostek w dziejach, pracował nad nigdy niewydaną monografią S. Bohusza-Siestrzeńcewicza. Drukował swe rozprawy w „Polonia Sacra”, „Naszej Przeszłości”, „Kwartalniku Teologicznym Wileńskim”, „Ateneum Kapłańskim”, „Przeglądzie Katolickim”, „Przeglądzie Powszechnym”. Współpracował z Encyklopedią Kościelną oraz Podręczną Encyklopedią Kościelną. Reprezentował Stolicę Apostolską na międzynarodowym kongresie nauk historycznych w Warszawie (1933). Był członkiem licznych instytucji naukowych w kraju i za granicą: Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1915 – członek rzeczywisty, 1929 – zwyczajny), Towarzystwa Historycznego w Budapeszcie (członek honorowy), Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie, Polskiej Akademii Umiejętności (1931), Królewskiego Towarzystwa Historycznego w Budapeszcie (członek honorowy).

Zmarł 20 maja 1956 r. w Krakowie, pochowany został prawdopodobnie na cmentarzu Rakowickim.

Odznaczony był Orderem św. Stanisława II kl., Orderem św. Anny II kl. oraz Krzyżem Komandorskim Polonia Restituta (1925) i węgierskim Orderem Zasługi II kl.



Bibliografia:
J. Bazydło, Godlewski Michał, w: Encyklopedia Katolicka, Lublin 1989, t. 5, kol. 1230–1231; A. Kijas, Polacy w Rosji od XVII wieku do 1917 roku. Słownik biograficzny, Poznań 2000, s. 96 (bibliografia); H. E. Wyczawski, Godlewski Michał, w: Słownik polskich teologów katolickich, red. L. Grzebień, Warszawa 1983, t. 5, s. 458–461 (pełny wykaz publikacji); M. Żywczyński, Godlewski Michał, w: Polski słownik biograficzny, Warszawa–Kraków 1959–1960, t. 8, s. 181–182 (bibliografia); L. Bazylow, Polacy w Petersburgu, Warszawa 1984 i wyd. ros. Sankt Petersburg 2003; A. Fajęcki, Biskupi z naszej Almy. Katalog biskupów spośród b. wychowanków Rz[ymsko]-katolickiej Akademii Duchownej w Petersburgu od 1842 do 1918, „Miesięcznik Katechetyczny i Wychowawczy” 1938, nr 27, z. 2, s. 4; T. Jachimowski, Biskup Godlewski, historyk i pisarz, tamże, 1938, nr 27, z. 2, s. 69–89; S. Piech, Wydział Teologiczny Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1880–1939, Kraków 1995; М. В. Шкаровский, Н. Б. Черепина, А. К. Шикер, Римско-католическая Церковь на Северо-западе России в 1917–1945 гг., Санкт-Петербург 1998, s. 84–85, 114; H. E. Wyczawski, Ostatni profesorowie historii Kościoła na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, „Studia Theologica Varsaviensia” 1974, R. 12, nr 1, s. 119–154; I. Wodzianowska, Rzymskokatolicka Akademia Duchowna w Petersburgu, 1842–1918, Lublin 2007; Российский Государственный Исторический Архив (РГИА) w Sankt Petersburgu: F. 821, оp. 125, d. 400–401; оp. 128, d. 1066, 1781 (biogramy, nominacje, zezwolenia); Lietuvos nacionalinė Martyno Mažvydo biblioteka [Litewska Biblioteka Narodowa im. Martynasa Mažvydasa] w Wilnie: F. 161, d. 6–8 (skrypty wykładów z historii Kościoła po łacinie: M. Godlewski, Historia Ecclesiastica, 1910–1913); Biblioteka Uniwersytecka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (KUL) w Lublinie: rkps 792 (teczka o AD).