Dymsza Lubomir / Дымша Любомир Клеофасович (1860–1915), h. własnego, docent prawa na Uniwersytecie Petersburskim, działacz społeczny i polityczny, poseł do III i IV Dumy Państwowej.

Urodził się 6 stycznia 1860 r. w Łubach w majątku Zdaniszki w pow. telszewskim na Żmudzi (obecnie Litwa). Był najmłodszym z pięciu synów Kleofasa Józefa (1821–1902 lub 1907), powstańca styczniowego 1863 r. oraz zesłańca, i Teresy (1829–1902) z Nałęczów Górskiej (1829–1902), bratem Eugeniusza (1853–1918 w Sztokholmie), Henryka (1856–1918), lekarza, działacza społecznego i politycznego w Rosji, który posłował do II Dumy z gub. witebskiej, Justa (1860–1890) i Józefa (1860–1917). Uczył się w domu i w niemieckim gimnazjum w Mitawie, które ukończył w 1878 r. ze złotym medalem za pracę z łaciny. W latach 1878–1883 studiował na Wydziale Prawa na Uniwersytecie Petersburskim. Po studiach ze stopniem kandydata nauk prawnych (1883) pozostał na uczelni, a następnie wysłano go za granicę, aby pogłębił wiedzę prawniczą. Specjalizował się w zakresie prawa państwowego i ekonomii. W trakcie pracy na uczelni w latach 1891–1911 wykładał m.in. państwowe prawo rosyjskie i ważniejszych krajów europejskich (Szwecji, Anglii, Francji, Prus) oraz prawo konstytucyjne. Jako pracownik uniwersytetu, a potem także poseł, był autorem kilku opracowań z zakresu prawa, m.in.: Государственное право Швеции. Часть историческая [Prawo państwowe Szwecji. Część historyczna] (Санкт-Петербург 1901, t. 1), Теория разделения властей [Teoria podziału władzy], Новая форма земского хозяйства [Nowa forma gospodarki ziemskiej], Национальный вопрос в XX столетии [Kwestia narodowościowa w XX w.].

Po powrocie do Petersburga pracował w Ministerstwie Oświaty. W 1887 r. wyjechał do Moskwy, gdzie złożył egzamin na magistra prawa cywilnego na podstawie rozprawy Ustrój polityczny Szwecji. Potem wrócił do Petersburga, gdzie na miejscowym uniwersytecie został zatrudniony w charakterze docenta prywatnego (1890). W 1893 r. jako delegat Ministerstwa Oświecenia Publicznego odwiedził Powszechną Wystawę Światową w Chicago. W listopadzie 1893 r., nie zrywając kontaktów z uniwersytetem, zatrudnił się w Departamencie Ekonomicznym Kancelarii Rady Państwa. Wspólnie z prof. Leonem Petrażyckim (1867–1931) wykładał również na utworzonych 3 grudnia 1905 r. w Petersburgu z inicjatywy Nikołaja P. Rajewa (1856–1919) wyższych kursach żeńskich [Историколитературные и юридические женские курсы], które prowadzono w budynku Aleksandrowskiego gimnazjum żeńskiego przy ul. Gorochowej [Гороховaя ул.] 20. W maju 1901 r. w Warszawie poślubił córkę znanego inżyniera i gen. Stanisława Kierbedzia sen. (1810–1899) – Zofię (1870–1963).

Od 1902 r. udzielał się w Dumie Miejskiej Petersburga, a po rewolucji 1905 r. został dzięki poparciu kadetów, czyli liberalnej Partii Konstytucyjno-Demokratycznej, jej wiceprzewodniczącym. Działalność polityczna i społeczna uniemożliwiła mu dalszą karierę naukową. Po kilku latach zrezygnował z wykładów na uniwersytecie i poświęcił się wyłącznie polityce. Od końca XIX w. stał się jednym z aktywniejszych działaczy Polonii petersburskiej. Przyjaźnił się z Włodzimierzem Spasowiczem (1829–1906) oraz Bolesławem Jałowieckim (1846–1918), wybitnym inżynierem, długoletnim dyrektorem Aleksandrowskich Zakładów Budowy Parowozów i Wagonów w Petersburgu. W kwietniu 1901 r. został zastępcą członka zarządu Rzymskokatolickiego Towarzystwa Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny. W 1904 r. wszedł w skład spółki udziałowej zarządzającej Księgarnią Polską w Petersburgu.

Gdy w 1895 r. z powodu obrony praw Kościoła katolickiego doszło do rozruchów w Krożach na Litwie, a następnie skatowanych uczestników postawiono przed sądem, rozwinął szeroką działalność na rzecz ich obrony. Interweniował u najlepszych prawników rosyjskich, aby wystąpili w charakterze adwokatów oskarżonych. Bronił katolików i unitów Podlasia przed rusyfikacją, na dużą skalę podjętą ponownie pod koniec XIX w. W znacznym stopniu przyczynił się do zniesienia rządowych zarządzeń restrykcyjnych i wydania przez Mikołaja II (1868–1918) w 1905 r. ukazu tolerancyjnego. Dzięki jego zaangażowaniu doszło do odrodzenia parafii katolickich i wzniesienia kościołów, m.in. w Huszczy, Łomazach, Łasicach, Konstantynowie. Dzięki odziedziczonemu majątkowi Zdaniszki koło Worni (pow. teleszewski, gub. kowieńskiej) i posagowi majątkowemu żony (duża posiadłość Neple nad Bugiem w gub. siedleckiej) należał do zamożniejszych Polaków zamieszkujących Rosję (2,2 tys. dziesięcin). Mógł bez uszczerbku finansowego wspierać instytucje polskie w Petersburgu i w imperium. Od 1908 r. należał do Zarządu Towarzystwa Wspierania Przemysłu, Rzemiosła i Handlu w Królestwie Polskim [Обществo поддержки народной промышленности в Царстве Польском]. Wchodził też w skład zarządu Rosyjsko-Belgijskiego Towarzystwa Metalurgicznego [Российско-Бельгийскоe металлургическоe обществo]. Współpracował z Romanem Dmowskim (1864–1939) przy przygotowaniach do zwołanego na 1909 r. petersburskiego zjazdu neoslawistów, odpowiadając za przyjazd czeskiej delegacji.

Po liberalizacji życia politycznego w Rosji starał się o mandat do I Dumy Państwowej z kurii ziemiańskiej pow. starokonstantynowskiego (gub. siedlecka). Mimo poparcia Henryka Sienkiewicza (1846–1916) mandatu nie uzyskał. Przeciwne temu było Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe, które przeciągnęło na swoją stronę elektorat chłopski. Był także elektorem do II i III Dumy. Mandat do III Dumy uzyskał 19 października 1907 r. z gub. siedleckiej dzięki poparciu narodowych demokratów. Wszedł w skład frakcji zwanej Kołem Polskim, na którego forum często zabierał głos. Krytykował rosyjską politykę wyznaniową (tj. preliminarz Synodu, przywileje cerkwi i sztuczne szerzenie prawosławia w Królestwie Polskim w celach politycznych) i dyskryminację przy obsadzie ważniejszych stanowisk w Królestwie Polskim (2 marca 1909 r.), twierdząc, że: „W Królestwie Polskim stworzono sąd, obcy dla społeczeństwa i z ducha i z języka” („Głos Polski” 1915, nr 47). Wypowiadał się też w sprawach budżetowych oraz w kwestii wniosku o nietykalności osobistej, zasiadał w komisjach: wniosków prawodawczych (od 22 listopada 1907 r. jako zastępca przewodniczącego), reformy sądownictwa (zastępca przewodniczącego), gospodarczej, regulaminowej, samorządowej oraz rybołówstwa (zastępca przewodniczącego).

Pierwszy raz wystąpił w Dumie 18 listopada tego roku, odpowiadając na deklarację premiera Piotra A. Stołypina (1862–1911). Powiedział wtedy m.in. „Gdy jednak chodzi o prawa Polaków, zjawiają się tylko ograniczenia. Jedno z dwojga: albo uznajecie istnienie narodowości polskiej, wówczas nie możecie przeszkadzać zadowoleniu jej potrzeb narodowych w granicach Państwa, albo zaprzeczacie rzeczywistości i wówczas przyszłość wykaże bezowocność waszych wysiłków” („Głos Polski” 1915, nr 49). Był inicjatorem jedynej interpelacji Koła Polskiego w III Dumie w sprawie zagarnięcia przez cerkiew prawosławną kościoła w Opolu na Lubelszczyźnie (pow. nowoaleksandryjski gub. lubelskiej), stanowiącej swoiste preludium do kampanii w sprawie Chełmszczyzny. Szerokiego rozgłosu nabrały wystąpienia Dymszy w obronie ziemi chełmskiej, której groziło odcięcie od Królestwa Polskiego i włączenie do Rosji. Problematyce chełmskiej poświęcił książkę wydaną w Petersburgu, Warszawie i Paryżu (Хoлмский вопрос, Петербург 1910; Sprawa Chełmska, Warszawa 1911; La question de Khelm, Paris 1911). Wykazał w niej niedorzeczność argumentów zwolenników wyodrębnienia i przyłączenia do Rosji Chełmszczyzny.

W IV Dumie, do której wybrany został 20 października 1912 r. także z gub. siedleckiej, działał w komisjach: wniosków prawodawczych, reformy sądownictwa, reformy policji, spraw wojskowych i morskich, redakcyjnej i porozumiewawczej. Upamiętnił się też odprawą, jaką dał ministrowi sprawiedliwości Rosji Iwanowi G. Szczegłowitowowi (1861–1918), gdy ten oświadczył, że nie chce zaśmiecać sądownictwa rosyjskiego Polakami. Nadal podnosił kwestie dotyczące Chełmszczyzny, m.in. tamtejszych izb sądowej i skarbowej, zgłaszał istotne poprawki do projektu reformy senatu. Po wybuchu I wojny światowej (1914) wystąpił w Dumie, dwukrotnie wypowiadając się w sprawie ustawy o cenzurze wojennej oraz – bez konsultacji z Kołem Polskim – 1 sierpnia 1915 r. o nastrojach wśród Polaków w odpowiedzi na mowę konserwatywnego nacjonalisty Władimira M. Puryszkiewicza (1870–1920). Jako poseł zaprzyjaźnił się z przemysłowcem Władysławem Żukowskim (1860–1916), który poświęcił mu wspomnienie, pisząc m.in. że „ten «polak petersburski» całe swe wpływy, całe swe znaczenie oddał na usługi sprawy ojczystej […]. W pojmowaniu ogólnem naszej sprawy i naszej taktyki politycznej różnił się on nieraz z linią przez większość naszej reprezentacyi przyjętą, ale stał twardo przy obowiązującej zasadzie solidarności narodowej („Głos Polski” 1915, nr 47).

Należał do współpracowników gazet: „Głosu Polskiego” (1913) i „Sprawy Polskiej” (1915). Wspierał działalność powstałych w 1914 r. organizacji: Polskiego Towarzystwa Prawników i Ekonomistów (jako jeden ze współzałożycieli) oraz Polskiego Towarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny (PTPOW). Na początku I wojny światowej był zwolennikiem orientacji prorosyjskiej. Po zajęciu w 1915 r. Królestwa Polskiego i ziem wschodnich przez Niemcy krytykował działalność Polaków skupionych w komisji, która miała wypracować nowy status dla byłego zaboru rosyjskiego. Wszedł w skład Rady Specjalnej, organu powołanego przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych do tego, aby zajął się losami ludności ewakuowanej i uciekinierów.

Jako wykładowca UP mieszkał w centrum miasta, najpierw (1894–1898) w zaułku Grafskim [Графский пер.] 7, potem (1899–1901) obok brata Eugeniusza, inżyniera, zatrudnionego w zarządzie kolei władykaukaskiej (nr 16, ten mieszkał tam co najmniej do 1917 r.) przy ul. Stremjannej [Стремянная ул.] 15, m. 1, w 1902 r. tamże, ale u brata pod nr 16, następnie (1903–1904) przy ul. Nikołajewskiej [Николаевская ул.] 6. Wreszcie od 1905 r. przez cały okres posłowania do Dumy aż do śmierci przy ul. Milljonnej [Миллионная ул.] 10.

Z małżeństwa z Zofią Kierbedziówną miał córkę Zofię Teresę (1902–2004), zamężną z Jerzym Bułhak-Jelskim (1900–1972), zmarłą podobnie jak matka w Senigalli we Włoszech.

Zmarł nagle w Piotrogrodzie 1 grudnia 1915 r. po zakończeniu obrad Dumy. Pochowany został w krypcie kościoła pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej na prosp. Newskim [Невский пр.] 32/34. Wiadomość o jego śmierci odbiła się szerokim echem w kraju; 23 grudnia w archikatedrze warszawskiej odprawione zostało w jego intencji nabożeństwo żałobne, które celebrował metropolita warszawski Aleksander Kakowski (1862–1938). W 1925 r. jego szczątki sprowadzono do Warszawy i złożono w grobowcu Dymszów na cmentarzu Powązkowskim (kw. 215, rz. 1, m. 1–2).


Bibliografia:
Wł. Studnicki, Dymsza Lubomir, w: Polski słownik biograficzny, Kraków 1948, t. 6, s. 64–65 (bibliografia); A. Kijas, Polacy w Rosji od XVII wieku do 1917 roku. Słownik biograficzny, Warszawa–Poznań 2000, s. 78–79 (bibliografia); Cz. Brzoza, K. Stepan, Posłowie polscy w parlamencie rosyjskim 1906–1917. Słownik biograficzny, Warszawa 2001, s. 57–59; Дымша Любомир Клеофасович (1860–1915), w: Санкт-Петербургский государственный университет. Биографика, http://bioslovhist.history.spbu.ru/component/fabrik/details/1/345-dymsha.html [dostęp: 22 VIII 2016]; L. Bazylow, Polacy w Petersburgu, Wrocław 1984, s. 307, 421 i wyd. ros. Sankt Petersburg 2003 ; E. Chmielewski, The Polish question in the Russian State Duma, Knoxville 1970, s. 49, 57, 62–63, 123, 151; Б. Ю. Иванов, А. А. Комзолова, И. С. Ряховская, Государственная дума Российской империи: 1906–1917, Москва 2008 i http://www.tez-rus.net/ViewGood30544.html [dostęp: 22 VIII 2016]; L. T. Jabłoński, Dzieje rodziny Kierbedziów, Warszawa 2003, s. 86–91; Z. Łukawski, Koło Polskie w rosyjskiej Dumie Państwowej w latach 1906–1919, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967, s. 129–130, 172–173, 181 (przypis 2); tenże, Ludność polska w Rosji 1863–1914, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1978, s. 110, 159 (przypis 40), 172, 210–211; Т. М. Смирнова, Польские общества в Санкт Петербурге конец XIX – начало XX века, Санкт-Петербург 2013, s. 47, 128, 134, 211; I. Spustek, Polacy w Piotrogrodzie 1914–1917, Warszawa 1966, s. 13–14, 65, 74, 79, 152, 155 (przypis 12), 179–180, 344–345 (przypis 66), 393–396, 399, 420–421; M. Wierzchowski, Sprawy polskie w III i IV Dumie Państwowej, Warszawa 1966, s. 66–67, 83, 112, 126, 138, 141, 150, 185 (przypis 54), 239, 258; М. М. Боиович, Члены Государственной думы (Портреты и биографии). Третий созыв, Москва 1909, s. 416; tenże, Четвёртий созыв, Москва 1913, s. 416; 4–й созыв Государственной думы: Художественный фототипический альбом с портретами и биографиями, Санкт-Петербург 1913, tabl. 40 i opis; M. Harusiewicz wyd., Za carskich czasów i po wyzwoleniu. J. Harusewicz, Wspomnienia-dokumenty, [Londyn] 1975, s. 64, 71, 97, 124, 153, 160, 179; „Głos Polski” 1915, nr 47, 22 listopada/3 grudnia, s. 2–3 (Wł. Żukowski, Ś. p. Lubomir Dymsza), nr 49, 6/19 grudnia, s. 4–6 (S. G. [Stanisław Glezmer?], Ś. p. Lubomir Dymsza jako poseł); „Kurier Warszawski” 1915, nr 358, 22 grudnia, s. 4 (informacja o nabożeństwie żałobnym); Государственный архив Российской Федерации (GARF) w Moskwie: F. 690, op. 1, 221 jedn. (L. K. Dymsza, dokumenty z lat 1869–1916, dotyczące m.in. działalności w III i IV Dumie Państwowej, pracy naukowej na UP, publikacji); Российский государственный исторический архив (RGIA) w St. Petersburgu: F. 1278, op. 9 (Akta osobowe posłów III i IV Dumy z lat 1907–1917), spr. 250, 251 (L. Dymsza).