Chrucki Jan / Хруцкий Иван Фомич (1810–1885), h. Leliwa, malarz.

Urodził się 8 lutego 1810 r. w Ulle na Witebszczyźnie lub Połocku (gub. witebska, obecnie Białoruś) w rodzinie pochodzenia szlacheckiego. Ojciec Tomasz, podobnie jak jego krewni, był grekokatolickim duchownym (w 1836 r. za obronę wiary więziony był w bazyliańskim klasztorze machirowskim pod Połockiem; w 1839 r. rozporządzeniem carskim zlikwidowano unię na ziemiach litewskich i białoruskich, a bazyliańskie klasztory skasowano lub przekształcono w monastery prawosławne), o matce, Minadorze, brak informacji. Uczył się w szkole pijarów w Połocku; tam też poznał podstawy edukacji artystycznej – jego nauczycielem był niejaki Spażyński, autor obrazów w tamtejszym kościele Dominikanów. W 1827 r. przyjechał do Petersburga. Uczęszczał na zajęcia w tamtejszej Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych (ASP) jako wolny słuchacz, jednocześnie (do 1829 r.) brał lekcje malarstwa u portrecisty George’a Dawe’a (1781–1829); zajmował się też kopiowaniem dzieł dawnych mistrzów, głównie niderlandzkich, w Ermitażu. Być może jeszcze w Połocku poznał Rudolfa Żukowskiego (1814–1886), od 1834 r. studenta malarstwa w Petersburgu, z którym utrzymywał nad Newą bliski kontakt. W 1830 r. rozpoczął regularne studia w ASP, gdzie jego nauczycielami byli Karł P. Briułłow (1799–1852), Oriest A. Kiprienskij (1782–1836), Aleksander G. Warniek (1782–1843), Fiodor A. Bruni (1799–1875) i pejzażysta Maksim N. Worobjow (1787–1855), który został jego głównym nauczycielem. Najwcześniejsze prace malarza (martwe natury) pochodzą z lat 1832–1834 i odznaczają się prostotą kompozycji oraz niewysokim poziomem wykonania. Późniejsze obrazy były już bardziej skomplikowane kompozycyjnie i poprawniej wykonane, co znajdowało wyraz w przyznawanych wyróżnieniach: w 1836 r. otrzymał srebrny medal za Kwiaty i owoce, w 1838 r. dwa medale złote za Staruszkę robiącą na drutach oraz Kwiaty i owoce. W 1839 r. Chrucki ukończył studia z tytułem akademika (24 września) malarstwa za portrety i martwe natury z kwiatów i owoców. Dzięki tego rodzaju pracom, odznaczającym się efektowną kompozycją, starannością, a nawet precyzją wykonania, zamiłowaniu do studiowania efektów faktury przedmiotów, wyraźnemu konturowi i żywej kolorystyce artysta zyskał popularność i uznanie. W niektórych obrazach łączył portret z martwą naturą (Portret żony z kwiatami i owocami, 1838). Mieszkając w Petersburgu, malował też widoki okolic miasta (Widok Wyspy Jełagińskiej; Park Jełagiński, oba z 1839 r. oraz opisywany w „Tygodniku Petersburskim” (1842, nr 59) Widok cmentarza Smoleńskiego na Wasiljewskim Ostrowie).
W 1839 r., po śmierci ojca, Chrucki wyjechał z Petersburga do Wilna. W 1844 r. kupił majątek Zaharnicze w pow. połockim (gub. połocka, biał. Захарнічы), gdzie na stałe zamieszkał w 1845 r. W tym czasie malował głównie portrety (Portret Ilji I. Głazunowa, 1843; Portret Mikołaja Malinowskiego, 1847; Portret Michała Józefa Römera (1778–1853), marszałka szlachty wileńskiej, 1847; Portret rodziny, 1854) i widoki wnętrz (W pokoju, 1854; W pokojach dworu w Zaharniczach, 1855). Wiele tworzył dla swego opiekuna – unickiego metropolity Józefa Siemaszki (1798–1868), m.in. ikony dla soboru św. Aleksandra Newskiego w Kownie (1847) i cerkwi św. Józefa Oblubieńca w Trynopolu pod Wilnem (1849), portrety w tym grupowe, widoki Wilna i okolic, wnętrza i kopie dzieł dawnych. W okresie petersburskim malarstwo Chruckiego mieściło się w nurcie sztuki akademickiej. Po wyjeździe ze stolicy w jego twórczości zaczęły ujawniać się cechy charakterystyczne dla późnoromantycznego realizmu.
Od 1845 r. był żonaty z Anną Odrowąż Bębnowską (ur. 1822), córką Ksawerego, kapitana w powstaniu kościuszkowskim 1794 r. Miał z nią córkę Marię i syna Józefa (zm. 1918), który przejął rodowy majątek. Zmarł 13 stycznia 1885 r. w Zaharniczach. Pochowany został tamże na rodzinnej nekropolii obok m.in. żony, syna i brata Andrzeja.
Malarzami byli również dwaj bracia Chruckiego: młodszy Andrzej – od 1845 r. wolny słuchacz petersburskiej ASP, który w 1854 r. zyskał tytuł „niekłassnyj chudożnik” [неклассный художник] w zakresie malarstwa pejzażowego, a od 1870 r. mieszkał z rodziną brata w Zaharniczach, i Eustachy – portrecista, który ukończył ASP w 1842 r. także z tytułem „niekłassnyj chudożnik” i osiadł w Petersburgu.
Prace artysty znajdują się w muzeach w Rosji (Państwowe Muzeum Rosyjskie w Sankt Petersburgu), na Białorusi, Ukrainie i w Polsce (Muzeum Narodowe w Warszawie, tu m.in. portret teściowej Aleksandry z Cybulskich Bębnowskiej, 1845, i Aleksandra Bębnowskiego, ok. 1847).
Współcześni Białorusini często upamiętniają artystę i posługują się jego dorobkiem, m.in. fragment jego Portretu nieznanej kobiety z owocami (1838) znalazł się na tysiącrublowym banknocie, a rok 2010 ogłoszono rokiem Iwana Chruckiego.


Bibliografia:
Chrucki Jan, w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających, Wrocław 1971,t. 1, s. 339–340 (bibliografia); J. Miłobędzka, Jan Chrucki, Nowe dane do życia i twórczości, „Biuletyn Historii Sztuki” 1962, nr 2, s. 171–184; Іван Хруцкі. 1810–1885: Альбом-каталог, склад. І.М. Паньшына, Минск 1990; Siergiej O. Kuzniecow, Malarz Jan Chrucki. Portret XIX-wiecznego „artysty średniego”, „Biuletyn Historii Sztuki” 1998, nr 1–2, s. 49–67; Хруцкий Иван Фомич (Chrucki Jan), http://www.stydiai.ru/gallery/chrucki-jan/ - dostęp: 24 II 2016; М. Баўтовіч, Сядзіба Хруцкіх, Захарнічы, http://www.radzima.org/be/object/7897.html - dostęp: 24 II 2016.