Borawski Aleksander Sergiusz / Боравский Александр Сергей Яковлевич (1861–1942), h. Bojcza, rzeźbiarz, malarz, polski konserwator zabytków sztuki związany z Muzeum Rosyjskim Cesarza Aleksandra III (1896 – ok.1912), kolekcjoner.

Urodzony 24 lutego 1861 r. w Warszawie, był synem czeladnika pozłotniczego Jakuba (ur. 1836) i Wilhelminy z Rühmerów (Remerów) (ur. 1830). Ochrzczony został 29 kwietnia tego roku w katedrze św. Jana. Ukończył 6 klas w prywatnym zakładzie naukowym Szmurły na prawach szkół rządowych. Uczył się następnie w warszawskiej Szkole Rysunkowej oraz prywatnie u malarzy Wojciecha Gersona (1831–1901) i Aleksandra Kamińskiego (1823–1886). W 1879 r. otrzymawszy pierwszą nagrodę Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych (TZSzP) wyjechał do Paryża, gdzie doskonalił umiejętności pod kierunkiem rzeźbiarza Cypriana Godebskiego (1835–1909). Skromne stypendium TZSzP nie pozwalało na samodzielne utrzymanie. Równocześnie pracował więc w pracowni André przy konserwacji dzieł sztuki. Po powrocie do kraju otworzył w Warszawie pracownię restauracji zabytków sztuki, w której odnowił ołtarzyk polowy króla Jana III Sobieskiego (1629–1696), a następnie latach 1888–1889 16 figur w Ogrodzie Saskim, które za zgodą ówczesnego p.o. prezydenta Warszawy Sokrata Starynkiewicza (1820–1902) opatrzył je polskimi podpisami. Krótko pracował także dla ks. Michała Piotra Radziwiłła (1853–1903) w Nieborowie, w tamtejszej manufakturze majoliki. W 1885 r. swoje prace prezentował w TZSzP w Warszawie. Dwukrotnie też był stypendystą Towarzystwa (m.in. w 1886 r.). W 1887 r. uzyskał medal na Powszechnej Wystawie Sztuki w Krakowie, swoje prace prezentował także na wystawach w Paryżu, w salonie Société des Artistes Français (1888) i Warszawie.

Ok. 1890 r. (według innych źródeł w 1892 r.) wyjechał do Petersburga. Spędził tam ponad dwadzieścia lat, będąc w tym okresie związanym zawodowymi zleceniami z Muzeum Rosyjskim [Русский музей], gdzie zajmował się głównie konserwacją obrazów oraz plafonów. W 1895 r. wystawiał nad Newą odrestaurowane przez siebie obrazy – dwa olejne na wystawie stołecznego Towarzystwa Sztuk Pięknych i dwa etruskie na wystawie drukarskiej („Kraj” 1895, nr 17, s. 26). Dzięki poparciu znanego prawnika i działacza społecznego Włodzimierza Spasowicza (1829–1906) otrzymał też pracę w cesarskiej fabryce porcelany, gdzie przepracował niecały rok, odnawiając obrazy z fabrycznej galerii. Wiosną 1896 r. zatrudniony został przy konserwacji plafonów w Zamku Michajłowskim [Михайловский дворец], zbudowanym według projektu Carla Rossiego (1775–1849) w latach 1819–1825 dla wielkiego księcia Michaiła Pawłowicza (1798–1849). Według tygodnika „Świat” (1919, nr 52, s. 7) miał odrestaurować siedem z nich, m.in. autorstwa Viginiego, Giovanniego Battisty Scottiego (1776/1777–1830) i Mediciego. W Petersburgu niestrudzenie poszukiwał śladów polskich, choć pierwszy znaczący sukces z 1899 r. dotyczył dzieła obcego artysty. Odnawiając jeden z obrazów z galerii ks. N. S. Dołgorukiego na wielokrotnie przemalowywanym płótnie odkrył bowiem podpis hiszpańskiego malarza Diego Velázqueza (1599–1660). W latach 1899–1904 konserwował dla kościoła św. Katarzyny Aleksnadryjskiej przenośny ołtarz bawarskiego złotnika Johanna Andreasa Thelota (1654–1734) z 1719 r. W 1900 r. Borawski odnawiał popiersie żony Jana III Sobieskiego (1629–1696), sprowadzone nad Newę wraz z innymi rzeźbami z Wilanowa przez cesarza Piotra I (1672–1725) prawdopodobnie w latach 1707 1709, i umieszczone w Ogrodzie Letnim [Летний сад]. W 1903 r. w tygodniku „Kraj” (nr 31 dodatek Życie i Sztuka) zamieścił jego artykuł Petersburska Marysieńka, dotyczący marmurowej rzeźby przedstawiającej Marysieńkę Sobieską (1641–1716), umieszczonej obok popiersia króla Jana III w Ogrodzie Letnim. W 1903 r. wykonał według własnych projektów malowidła ścienne dla kaplicy pw. św. Jana Kantego w gmachu Rzymskokatolickiej Akademii Duchownej (RzAD). Prowadził też prace konserwatorskie w galerii rodzinnej Połowcowów w ich pałacu przy ul. Wielkiej Morskiej [Болшая Морская ул.] 52 / nab. Mojki [Мойки р. наб.] 97, tradycyjnie nazywanym „domem Połowcowa”, który w roku 1916 nabył wraz z wyposażeniem finansista i filantrop Karol Lucjan Jaroszyński (1877–1929).

W 1905 r.  wyjechał do Krakowa z zadaniem stworzenia dekoracji malarskiej kopuły w kaplicy bp. Samuela Maciejowskiego (1499–1550) w katedrze wawelskiej. Był to element prac restauratorskich prowadzonych w tej kaplicy ze środków prałata-kustosza Kapituły katedralnej krakowskiej ks. Teofila Miodowicza (1832–1904) do roku 1908. Po ukończeniu kopuły w kwietniu 1907 r. powrócił nad Newę, gdzie sporządził kopię słynnego obrazu Niepokalane Poczęcie Bartolomé Murilla (1617–1682) dla kościoła Niepokalanego Poczęcia NMP w Dyneburgu (łot. Daugavpils).

Borawski był zwolennikiem konserwacji zachowawczej, ograniczającej do niezbędnego minimum ingerencję w oryginalne dzieło oraz stosującej w praktyce konserwatorskiej materiały odpowiadające użytym pierwotnie. Dużą wagę przykładał też do zagadnienia kształcenia konserwatorów, twierdząc, że powinni posiadać przede wszystkim wykształcenie artystyczne, wzbogacone o zagadnienia techniczno-technologiczne. Postulował stworzenie dla nich nad Newą wyspecjalizowanej szkoły. 28 marca 1906 r. przedstawił dyrekcji Muzeum Rosyjskiego projekt założenia w tej placówce stałej pracowni konserwatorskiej. Zwracał w nim uwagę na konieczność podjęcia kompleksowych i usystematyzowanych prac restauratorskich przy obiektach muzealnych oraz wdrożenia odpowiednio udokumentowanych procedur konserwatorskich. Szczególny nacisk kładł w tym dokumencie na zagadnienie fachowej dokumentacji prac (wraz z obowiązkowymi fotografiami przed i po konserwacji), oferując jednocześnie swe usługi w charakterze pracownika etatowego; nie jest jasne, czy etat otrzymał. Na Wszechrosyjskim Zjeździe Artystów na przełomie lat 1911 i 1912 jako reprezentujący Muzeum Rosyjskie Aleksandra III artysta-konserwator wygłosił wykład Охрана произведений искусства [Ochrona dzieł sztuki], poruszając w nim zagadnienia z zakresu metodologii i terminologii konserwatorskiej. W 1911 r. otrzymał od dyrektora moskiewskiego Muzeum Tretiakowskiego Ilji S. Ostrouchowa (1858–1929) propozycję stałej współpracy, odtąd spędzał w Moskwie miesiące letnie pracując tam jako konserwator.

Obok działalności konserwatorskiej spełniał się także jako artysta, prezentując swe prace na stołecznych wystawach w: Cesarskim Towarzystwie Zachęty Sztuk [Императорское общество поощрения художеств] (1891), Akademii Sztuk Pięknych (1894, 1911) oraz branżowej „u petersburskich artystów” (1903). Pozostawał w bliskich stosunkach z Siergiejem P. Diagilewem (1872–1929) i współredagowanym przez niego organem rosyjskich modernistów „Mirem Iskusstwa” [Мир искусства]. W 1907 r. otrzymał zlecenie na wykonanie dekoracji ściennej, ołtarza i witraży w kaplicy Matki Boskiej ostrobramskiej w prokatedrze pw. Wniebowzięcia NMP przy ul. 1. Roty [1-oй Роты ул.] (obecnie 1. Krasnoarmiejska [1-я Красноармейская ул.]) 11 („Kraj” 1707, nr 4). W ich trakcie jako pierwszy testował nad Newą nowe farby. Przejawem jego zainteresowań sztuką portretową były wykonane po 1900 r. z inicjatywy bp. łuckiego i żytomierskiego oraz rektora RzAD Karola Antoniego Niedziałkowskiego (1846–1911) dla galerii metropolitalnej w Petersburgu portrety arcybiskupów mohylewskich i rektorów RzAD: wspomnianego Niedziałkowskiego, Longina Żarnowieckiego (1842-–1915), Idziego Radziszewskiego (1873–1923), Bolesława Hieronima Kłopotowskiego (1948–1903), Józefa Jerzego Szembeka (1851–1905), Apolinarego Wnukowskiego (1848–1909), Wincentego Kluczyńskiego (1847–1917), Jana Cieplaka (1857–1926) i Edwarda von Roppa (1851–1939); w 1910 r. uzyskał miano artysty metropolii mohylewskiej. Wkrótce potem przystąpił do tworzenia galerii przedstawiającej najwybitniejszych Polaków przebywających w Rosji od końca XVIII wieku do I wojny światowej (ok. 50 podobizn m.in. prawnika prof. Leona Petrażyckiego [1867–1931], językoznawcę prof. Jana Niecisława Baudouin de Courtenaya [1845–1929] i chemika prof. Szymona Dzierzgowskiego [1866–1928]), inż. komunikacji Stanisława Kierbedzia (1810–1899), oraz działaczy społecznych i politycznych: gubernatora tobolskiego Aleksandra Despot- Zenowicza [1829–1897], prawników Lubomira Dymszę [1860–1915] i Aleksandra Lednickiego [1866–1934], inż. Henryka Święcickiego [1852–1916] oraz przemysłowców Stanisława Glezmera [1853–1916], i Władysława Żukowskiego [1860–1916]), którą zamierzał pokazywać w polskich miastach oraz w Petersburgu i Moskwie, a ostatecznie umieścić w planowanym petersburskim „Domu Polskim”; pocztówki z podobiznami z tego cyklu miała wydawać redakcja „Głosu Polskiego”). Malował również obrazy dla kościołów, głównie katolickich, w Rydze, Narwie (1901 r. – św. Jadwiga), Homlu (1901 r. – kopia znajdującego się w Ermitażu obrazu Bartolomé’a Estebana Murilla [1617–1682] Wniebowizięcie NMP) i Kijowie.

Uczestniczył także w pracach petersburskich instytucji polonijnych, w tym działającego od 1907 r. Związku Polskiego Lekarzy i Przyrodników, w którego szeregach działał co najmniej do 1913 r. (np. 15 listopada 1912 r. wygłosił w ramach posiedzeń jego Wydz. Technicznego ilustrowany odczyt pt. „Rozwój techniki w dziedzinie malarstwa przezroczystego”) oraz przekształconego w 1907 r. z dawnej „Lutni” „Ogniska Polskiego”, w którego skład zarządu wchodził do listopada 1909 r. W 1911 r. wykonał pożegnalny portret dla opuszczającego Petersburg wiceprezesa „Ogniska” Feliksa Krajowskiego-Kukiela (1847– 1918). Z jego inicjatywy jako członka korespondenta TOnZP w 1908 r. powstało Petersburskie Koło Warszawskiego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości (PKTOnZP). Od tegoż roku Borawski przekazywał do Warszawy materiały inwentaryzacyjne dotyczące polskich zabytków w Rosji (m.in. dotyczące prac mozaikarza Nikodema Syliwanowicza [1834–1919] oraz obrazów Aleksandra Orłowskiego [1777–1832]). Interweniował w Gabinecie Cesarskim i Cesarskiej Komisji Archeologicznej w sprawie niszczenia malowideł ściennych, rzeźb i obrazów na Zamku Królewskim w Warszawie oraz w pałacu i teatrze w Łazienkach Królewskich.. Stale interesując się losem polskiej spuścizny publikował też poświęcone tym zabytkom i ich ochronie teksty w miejscowej prasie, m.in. w 1911 r. w „Dzienniku Petersburskim” (nr 438) ukazał się jego artykuł Konserwacja zabytków przeszłości. W latach 1912–1914 wraz z żoną i synami byli członkami warszawskiego TOnZP, on sam jego członkiem czynnym w latach 1909–1914, a od 1911 r. także członkiem protektorem. Ściślejszą współpracę z warszawskim stowarzyszeniem skupieni w PKTOnZP piotrogrodzcy działacze podjęli dopiero w lutym 1915 r. (26 listopada 1915 r. w jego mieszkaniu ukonstytuował się tymczasowy zarząd piotrogrodzkiego Koła), a swoje działania nad Newą sformalizowali ostatecznie wiosną 1916 r. W tym samym roku Borawski interweniował w Moskwie w sprawie rejestracji PKTOnZP u gubernatora warszawskiego oraz podarował petersburskiemu kołu pochodzące z własnej kolekcji druki i archiwalia. Niemal przez cały okres oficjalnego funkcjonowania PKTOnZP pełnił funkcję jego wiceprezesa wykonawczego (1915–1918) oraz szefował jego najliczniejszej sekcji artystycznej, będąc kluczową postacią tej organizacji (w składzie zarządu reaktywowanego koła figurował jeszcze w 1920 r.), w której szeregach działali także jego małżonka i synowie. W ramach aktywności w PKTOnZP wygłosił też kilka odczytów, m.in. w 1917 r. W kwietniu 1909 r. na spotkaniu organizacyjnym stołecznego Koła Architektów wygłosił wykład „W sprawie opieki nad zabytkami przeszłości” oraz zaproponował jego członkom współpracę przy inwentaryzacji zabytków podjętej w ramach PKTOnZP.

Polakom zamieszkałym w Petersburgu poświęcił publikację Artyści w ojczyźnie swej i w Rosji w Kalendarzu piotrogrodzkim na rok przestępny 1916. W okresie I wojny światowej powstało jego dzieło, niezachowane do dziś, Święci Polski, Litwy i Rusi, wykonane dla piotrogrodzkiego kościoła prokatedralnego. W 1917 r. wszedł w skład I Wydziału Komisji Likwidacyjnej do spraw Królestwa Polskiego (KLKP) będących pod Zarządem Komisariatu byłego Ministerstwa Dworu i Apanaży. Ułożył też instrukcję „Szemat dla rejestracji dzwonów wywiezionych przez rosyjską władzę wojenną w latach 1914–1917, przeznaczony dla I wydziału działającej od marca do grudnia 1917 r. przy Rządzie Tymczasowym Komisji Likwidacyjnej ds. Królestwa Polskiego”. 6 kwietnia 1918 r. w ramach „Poranku dzwonu polskiego” zorganizowanego dla uczczenia uratowanych z twierdzy Pietropawłowskiej 169 dzwonów z gub. warszawskiej, łomżyńskiej, piotrkowskiej, chełmskiej, wileńskiej i grodzieńskiej, wygłosił odczyt o ludwisarstwie. Opracował również projekt programu działającej w ramach KLKP sekcji artystyczno-zabytkowej, tj. piotrogrodzkiego Wydziału I KLKP.

Zamieszkiwał najpierw w kamienicy czynszowej inż. Karola Majewskiego (1824–1897) przy nab. Fontanki [Фонтанки р. наб.] 110 (1896–1911) 24, gdzie również mieściła się jego pracownia konserwatorska, a następnie przy ul. Kirocznej [Кирочная ул.] 34 m. 73 (1913–1918), gdzie też funkcjonował (1916 – luty 1918) sekretariat oraz jedna ze składnic (1917) PKTOnZP. W 1918 r. udało mu się zdobyć zgodę bolszewików na wywiezienie z Piotrogrodu prywatnej kolekcji dzieł sztuki. Niestety przygotowane do wywozu paki zostały ostrzelane przed domem, a kolekcja doszczętnie zniszczona.

Od 1919 r. mieszkał w Warszawie. W tym samym roku w miesięczniku „Przegląd Narodowy” (nr 4, s. 414–421) opublikował tekst O naszych zabytkach historycznych. Arrasy Zygmuntowskie, poruszając w nim wątek wywiezienia z Warszawy do Rosji w 1794 r. 156 gobelinów. 3 lipca 1920 r. został pierwszym kustoszem Zamku Królewskiego na Wawelu, na stanowisku tym pozostawał do 3 czerwca 1921 r. W tym charakterze występował w 1921 r. w Warszawie z prelekcjami o Wawelu w licznych szkołach zbierając fundusze na jego odbudowę. W latach 1934–1939 przebywał w klasztorze ojców paulinów na Jasnej Górze, gdzie malował portrety prowincjałów i generałów zakonu. Schorowany, ostatnie lata życia spędził w przytułku św. Antoniego w Częstochowie. Oprócz artykułów w „Dzienniku Petrogradzkim”, „Kurjerze Warszawskim”, „Gazecie Warszawskiej”, „Tygodniku Ilustrowanym”, „Świecie”, „Sprawozdaniach Komisji do Badań Sztuki w Polsce” opublikował wydany staraniem Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego przewodnik Katedra krakowska (Kraków 1921), broszurę O ludwisarstwie i dzwonach w Polsce (Kraków 1921) oraz książkę Królowa Jadwiga. Szkic historyczny (Warszawa 1933). W roku 1935 w poznańskim „Przewodniku Katolickim” (nr 25–26, s. 397–399 i 413–414) ukazał się jego artykuł Z męczeńskich dziejów katolickich w Petersburgu, w którym opisał m.in. niszczenie w 1917 r. rzymskokatolickiego cmentarza Wyborskiego.

4 lutego 1888 r. ożenił się z Anną Marianną Radyszkiewicz (1861 lub 1870 – 13 listopada 1919), córką Ireneusza Gracjana i Karoliny z Miniewskich. Z małżeństwa tego urodziło się dwóch synów: Zygmunt Andrzej (1888–1956) ożeniony z Ireną Kurowską (ur. 1900) oraz Władysław (28 września 1892 – 1970) żonaty z Ludwiką ze Staniewiczów (1895 – 17 kwietnia 1925). Zygmunt jako przedstawiciela PKTOnZP uczestniczył zimą 1916/1917 r. w ekspedycji Rosyjskiej Akademii Nauk i Towarzystwa Archeologicznego na front galicyjski (Bukowina i Podole), której efekt stanowiła tzw. Tablica strat 1914–1917, będąca opisem ponad 120 miejscowości, w których dotkliwie ucierpiały polskie zabytki. W stopniu chorążego wchodził także w skład zarządu działającego w latach 1917–1918 piotrogrodzkiego Związku Wojskowych Polaków. Władysław z kolei, w przyszłości inż. architekt specjalizujący się w budowie szpitali, jako student Instytutu Inżynierów Cywilnych był prezesem Ogólnostudenckiej Kasy Bratniej Pomocy oraz prezesem utworzonego w maju 1917 r. Koła Artystycznego Młodzieży Polskiej.

Zmarł 10 października 1942 r. Pochowany został na starym częstochowskim cmentarzu św. Rocha. Szczątki przeniesiono następnie na cmentarz Powązkowski w Warszawie (kw. 95, rz. 6, m. 24), gdzie spoczęły obok prochów żony i synowej Ludwiki.

Jego obrazy znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie (m.in. Portret Mariana Peretiatkowicza, 1912) i Krakowie (Autoportret, 1919).

Artur Kijas z udziałem Beaty K. Nykiel

Bibliografia:
Czy wiesz kto to jest?, red. S. Łoza, Warszawa 1938, s. 61; H. Bartnicka-Górska, Borawski Aleksander Sergiusz, w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1971, t. 1 (A–C), s. 209–210 (bibliografia); taż, Borawski Aleksander Sergiusz, w: Cmentarz św. Rocha w Częstochowie. Przewodnik Biograficzny, red. J. Sętowski, Częstochowa 2012, s. 36; A. Kijas. Polacy w Rosji od XVII wieku do 1917 roku. Słownik biograficzny, Poznań 2000, s. 31–32 (bibliografia); В. В. Антонов, А. В. Кобак, Святыни Санкт-Петербурга: историко-церковная энциклопедия: в 3 т., Санкт Петербург 1996, t. 3, s. 235 (tu jako А.Я. Боровский); L. Bazylow, Polcy w Petersburgu, Wrocław 1984, s. 10, 46, 327, 403, 404 i wyd. ros. Sankt Petersburg 2003; Александр Яковлевич Боравский. Реставратор Русского музея в период с 1890 по 1917 гг., http://restoration.rusmuseum.ru/rest-PERSONAL-resoration.htm [dostęp: 7 XII 2016]; С. И. Горелова, История реставрационных мастерских Государственного Русского музея (1917-1941 гг.), w: Художественное наследие. Хранение, исследование, реставрация. Мocква 1979, nr 5 (35), s. 141-142; R. Hankowska, Kościół świętej Katarzyny w Sankt-Petersburgu, Warszawa 1997, s. 23, 149; oraz wersja ros. Санкт Петербург 2001; В. Г. Краминский, Из истории реставрации живописи, w: Государственный Русский музей. Из истории музея. Сборник статей и публикации, wybór И. Н. Карасик, Е. Н. Петрова, red. Н. Н. Дубовицкая, Санкт Петербург 1995. s. 269; B. Mucha, Artyści polscy w nowożytnej Rosji, Łódź 1994, s. 181; W. Najdus, Polacy w rewolucji 1917 roku, Warszawa 1967, s. 69; Polskie dziedzictwo kulturowe u progu niepodległości: wokół Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, red. E. Manikowska i P. Jamski, Warszawa 2010, tu zwł. E. Mańkowska, Wielka Wojna i zabytki, s. 62-63, 71, 88 oraz s. 184 i 321, 323 (Aneks 2: Biogramy wybranych członków TOnZP i polskich organizacji opieki nad zabytkami w Rosji); J. Róziewicz, Polskie środowisko naukowe w Petersburgu w latach 1905–1918, w: Polsko-rosyjskie związki społeczno-kulturalne na przełomie XIX i XX wieku, Warszawa 1980, s. 203; Т. М. Смирнова, Польские общества в Санкт-Петербурге конец XIX – начало XX века, Санкт Петербург 2013, s. 128–129; I. Spustek, Polacy w Piotrogrodzie 1914–1917, Warszawa 1966, s. 227–228, 285; W. Toporowicz, Sprawa polska w polityce rosyjskiej 1914–1917, Warszawa 1973, s. 322 (przyp. 180); „Dziennik Petersburski” 1909, nr 10, s. 2, 1911, nr 438, s. 4 (A. Borawski, Konserwacja zabytków przeszłości), nr 523, s. 3 (Muzeum Tretjakowskie), 1912, nr 792, s. 6 (dot. odczytu w ZPLiP), 1914, nr 1205, s. 4 (Verus, Galerja portretowa Aleksandra Borawskiego); „Kraj” 1895, nr 17, 27 kwietnia/ 9 maja, s. 26, 1899, nr 10, 5/17 marca, s. 32 (Nieznany Velasquez), nr 16, 16/28 kwietnia, s. 25 (Nieznany Velasquez), 1898, nr 11, 14/26 marca, s. 21 (Muzeum rosyjskie), 1901, nr 43, 26 października/8 listopada, s. 14 (W Ermitażu), 1907, nr 4, 2/15 marca, s. 11; „Nowości Illustrowane” 1921, nr 15, s. 9 (Kustosz zbiorów wawelskich, tu reprodukcje autoportretu oraz portretów St. Ptaszyckiego i bpa. K. A. Niedziałkowskiego); „„Świat” 1909, nr 19, 8 maja, s. 3 (Ze sztuki kościelnej, il.), 1911, nr 21, 27 maja, s. 9 (Z życia kolonii polskiej w Petersburgu, il.), 1913, nr 49, 6 grudnia, s. 7 (Ski, Artyści polscy nad Newą oraz il. s. 7 i 8), 1917, nr 49, 8 grudnia, s. 1–2 (St. Dz. [Szymon Dzierzgowski], Ratowanie zabytków polskich w Rosji), 1919, nr 52, 27 grudnia, s. 6–8 (W. Wankle, Aleksander Borawski, il.); А. Я. Боравский, Проект основания реставрационной мастерской при Русском музее императора Александра III (Архив Государственного Русского музея: F. ГРМ (I), оp. 1, spr. 314, k. 10v.), «Записка» и проект основания реставрационных мастерских при Музее, составленная Боравским на 10 лл. [k. 3 v. – krótka autobiografia], 1906–1910), http://restoration.rusmuseum.ru/rest-boravsky-zapiska-restoration1.htm [dostęp: 6 XII 2016]. B. Nykiel, Petersburskie/Piotrogrodzkie Koło warszawskiego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości (PKTOnZP) i jego działalność w latach 1908–1922, w: Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, red. W. Walczak, K. Wiszowata-Walczak, Białystok 2020, t. 12, s. 311–344; Archiwum Zamku Królewskiego na Wawelu: sygn. AZK PZS-I-8 (odczyty A. Borawskiego), AZK PZS-I-80/2 (akta personalne A. Borawskiego).  

Ikonografia:
A. Borawski, O ludwisarstwie i dzwonach w Polsce, Kraków 1921; https://polona.pl/item/o-ludwisarstwie-i-dzwonach-w-polsce,NzUxODkzMjQ/0/#info:metadata
A. Borawski, Królowa Jadwiga na Wawelu. Szkic historyczny, Warszawa 1933; https://polona.pl/item/krolowa-jadwiga-na-wawelu-szkic-historyczny,NTQ0ODA0/
A. Borawski, Katedra Krakowska, Kraków–Cieszyn 1921; https://polona.pl/item/katedra-krakowska,NzUxODkzMjM/4/#info:metadata